Prijateljstvo Đorđa i Janoša – kao putokaz
Dvorac, trenutno najveći u Vojvodini sagradio je 1857. vlastelin Laslo Karačonji danas ima status “spomenika kulture od velikog značaja”. Kada vidite u kakvom je stanju zapitate se kako kod nas izgledaju spomenici kulture koji nisu “od velikog značaja”. Kao što nam je rekao župnik, u Beodri se na ulazu u selo nalazio još jedan dvorac, još veći i lepši od ovoga, sagradio ga je Laslov brat. Dvorac je posle Drugog svetskog rata srušen.
“Manji” dvorac je pred kraj Prvog svetskog rata napušten od strane Laslovog praunuka Aladara Karačonjija. Krajem 1918, u toku raspada Autrougarske, u dvorac je upala rulja koja ga je opljačkala i razvukla inventar. Naredne, 1919. u dvorac se useljava Mihail Rodzjanko, ruski emigrant i nekadašnji predsednik ruske Dume koji je tu živeo do svoje smrti 1924. Dvorac je 1938. prodat opštini Beograd koja ga je koristila kao osnovnu školu. Tokom Drugog svetskog rata kada je Banat bio pod nemačkom okupacijom ovde je bila smeštena duševna bolnica. Nakon rata, u njemu su se nalazili dom za decu palih boraca, “dom za besprizornu žensku mladež” (šta god to bilo?), a od 1960. Osnovna škola „Miloš Popov” o čemu svedoče crteži dečijih motiva na zidu pored centralnog stepeništa. Godine 1980. po nečijoj sumanutoj ideji u dvorac se useljava hemijska industrija „Hinom” i tu ostaje do 2000. kada odlazi u stečaj. Nakon toga – dvorac Karačonji je bez namene i u lošem stanju. U većini prostorija zatekli smo ostatke hemijske industrije, velike tankove za hemikalije, razbacanu opremu i dokumentaciju, sa zadnje strane montiran je i teretni lift. Zanimljivo je da je u kancelariji u kojoj je očigledno sedeo direktor ove bizarne “fabrike” – očuvan savršeno renoviran drveni plafon čiji lak sija i danas, dvadeset godina od kako je dvorac napušten.
Meštani govore kako su u toku pregovori sa jednom turskom kompanijom koja će ga, navodno, pretvoriti u luksuzni spa-hotel.
Preko puta dvorca nalazi se Zavičajni muzej „Kotarka”. Muzej je smešten u objektu žitnog magacina porodice Karačonji. “Bogdan Karačonji je 1781. godine od bečkog dvora kupio veleposed Beodru, danas deo Novog Miloševa, za 105.000 forinti!”, priča nam Iskra, kustos muzeja koja nam ljubazno pokazuje eksponate i upozorava nas na sveže ofarbane pragove i dovratke. Iskra izgleda i priča kao da radi u nekom muzeju u Njujorku a ne u zaboravljenoj banatskoj varošici. Pokazuje nam veliku skulpturu kamenog lava koja se nalazila na ulazu u taj drugi, srušeni dvorac porodice Karačonji. Zbirka muzeja trenutno broji preko 4.500 eksponata a meni posebno pažnju privlači kolekcija crno-belih fotografija koja oslikava život u selu pre pedeset i više godina. Na jednoj od slika – seoska veterinarka, sad je, kažu u penziji, stoji na leđima konja!
Na zidu prepoznajem kopiju jednog zanimljivog ulja na platnu koje sam video na izložbi Evropski fenomeni u Galeriji Matice srpske u Novom Sadu. Na slici – dva sveštenika, pravoslavni i katolički rukuju se i poziraju slikaru.
Priča o njima je zanimljiva: Paroh sa najdužim stažom u beodranskoj Katoličkoj crkvi je bio Janoš Boćan. Za vreme njegovog službovanja (1828 – 1878) podignuta je nova crkva i smatra se da je to jedan od najznačajnijih perioda u dvovekovnom životu parohije. Njegovo prisno prijateljstvo sa pravoslavnim sveštenikom Aksentijem Joanovićem, dedom dr Đorđa Joanovića (jednim od osnivača Medicinskog fakulteta u Beogradu) trajalo je više decenija. Sveštenik Boćan je svakodnevno ručavao u gostionici na čošku kod Katoličke Crkve, a kad je postao udovac, tu je redovno ručao i ostareli Joanović. Jednom prilikom zadesio se u gostionici slikar Đorđe Pecić, učenik Kostantina Danila, pa su se likovi velikih prijatelja preselili na platno. Na poleđini slike u ulju, ostalo je zabeleženo da je rad završen 24 februara 1878 godine, kad umire Boćan, a sledeće i Aksentije. Prijateljstvo i bratstvo pravoslavnog i katoličkog sveštenika iz sredine burnog 19. veka koje je zasluženo ušlo na izložbu o “evropskim fenomenima” – može da bude važan putokaz njihovim kolegama na početku 21. veka.
U parku u centru sela, na putu do čuvenog Muzeja Žeravica prolazimo pored spomenika koji svedoče o meštanima koji su pali kao solunski dobrovoljci kao i onima koji su 25 godina kasnije poginuli u partizanima… Nekoliko obezglavljenih postamenata poznatim ličnostima svedoče i o tome da je nekima od ljubavi prema istoriji i tradiciji bila preča zarada od sekundarnih sirovina.
Nikada nisam bio neki fan traktora i ostale poljoprivredne mehanizacije, možda i zato što sam ih do svoje 19, (dok nisam otišao u JNA a posle u Novi Sad) vozio i popravljao sa ocem koji se bavio poljoprivredom i imao tri traktora, dva kombajna i veliki broj priključnih mašina. Otac je imao, recimo to tako, specifične metode vaspitanja i rada. Ipak, kada sam ušao u dvorište Muzeja Žeravica a par minuta kasnije i u sam muzej, bilo mi je žao što otac nije živ da ovo vidi.
Bio sam u sličnim muzejima od Mančestera do Venecije – muzej u ovom banatskom selu je tako bogat i dobro uređen da se ne bi postideo nijedne svetske metropole i trebalo bi uvesti kao obavezu deci iz cele Vojvodine da ga organizovano posete.
Sve je počelo krajem sedamdesetih prošlog veka od ideje Milovoja Žeravice (1931-2009) da nabavi traktor Fordson 10-20 HP iz 1924. godine kakav je imao njegov otac Milorad (1909-1968), među prvima u selu i uz koji je on odrastao. Imati traktor na selu, u to vreme je bila prava retkost i svojevrsna atrakcija.Sasvim slučajno je od prijatelja saznao da u okolini Kragujevca postoji takav traktor. Otišao je da ga pogleda i iznenadio se kada je tamo zatekao nekoliko sličnih traktora iz tog vremena. Tog momenta je došao na ideju da ih sve otkupi i tako na neki način spase nestajanja sa ovih prostora.
Trenutnu stalnu postavku muzeja započeo je Milivoj Žeravica, a završio je njegov sin Čedomir. Zbirka traktora je u celosti prikupljena na domaćem prostoru. U vidu stalne postavke prikupljeni traktori su izloženi javnosti 1991. godine u namenski izgrađenom objektu. Centralno mesto u kolekciji zauzima najstariji sačuvani traktor u Srbiji i široj regiji, američki „Hart-Parr 30“ iz 1920. godine. Zatim su tu još i brojni primerci iz međuratnog i posle-ratnog perioda proizvedeni u evropskim i američkim fabrikama. Pored toga, muzej sadrži deo etno postavke sa starim zanatima, kao i veću kolekciju starih radio i fotografskih aparata.
Odmah uz Muzej Žeravica nalazi se kuća porodice Popov u kojoj je detinjstvo proveo Duško Popov po čijem liku je Jan Fleming kreirao agenta 007.Duško Popov rođen je 1912. u Titelu, sticajem okolnosti, dok su njegovi poreklom iz Karlova odnosno današnjeg Novog Miloševa.
Dok se borimo sa vetrom na putu nazad ka Novom Bečeju razmišljam kako bi Novo Miloševo moglo da bude kao vojvođanske Karlove vari. Selo ima toliko atrakcija i potencijala da bi moglo da živi od turizma i zapošljava meštane okolnih sela i gradova: kada bi se zaista obnovio dvorac Karačonji i zaista stavio u funkciju spa-hotela, kada bi se napravio neki Džems Bond tematski park, sa Muzejom Žeravica, Muzejom Kotarka i seoskim crkvama – Novo Miloševo bi zaista moglo da bude primer kako se slavna prošlost stavlja u funkciju sretnije budućnosti.
(Tekst je objavljen u listu “Dnevnik”, 6. septembra 2020.)
Rođen 27.7.1968. u Baču (Vojvodina, Srbija). Srednju školu završio u Bačkoj Palanci, Pravni fakultet studirao u Novom Sadu. Od 1990. radi kao novinar – u početku kao novosadski dopisnik beogradskih “Večernjih novosti”; zagrebačke “Arene”, sarajevskih “Naših dana”. Sarađuje i u magazinima “Vreme” i “Stav”.
1992. sa grupom studenata obnavlja izlaženje studentskog mesečnika “Index”. Posle dva broja sledi smena celokupne redakcije i pokretanje magazina “Nezavisi Index” koji će kasnije 1993. promeniti ime u “Svet” iz kojeg je nastala izdavačka kuća Color Press Grupa.
Danas na čelu Color Press Grupe najvećeg izdavača magazina u regionu sa kompanijama u svih 6 republika – 110 magazina, 25 internet portala i preko 80 konferencija i festivala godišnje.
U porfoliju kompanije pored domaćih (poput magazina “Lepota i zdravlje”, “Svet”, “Pošalji recept”, “Lekovito bilje” itd) nalaze se i brojni licencni brendovi: “The Economist”, “Hello!”, “Gloria”, “Story”, “Star”, “Lisa Moj stan”, “Hausbau”, “Brava Casa”, “Bravo”, “Alan Ford”, “Grazia”, “La Cucina Italiana”, “Auto Bild” i brojni drugi.
