Razglednica: Njujork
Njujork se posle pandemije vratio u svoj uobičajeni ritam i jedino što se razlikuje u odnosu na stanje od pre 2020. je miris marihuane bukvalno na svakom koraku a njujorški portal “Vox” ilustrovao je to karikaturom Kipa slobode koji u podignuoj ruci umesto baklje drži – veliki zapaljeni džoint
Naš taksi nije mogao da se probije do hotela jer je dobar deo Pete avenije bio blokiran zbog Columbus Day parade, koja je prošle godine ponovo održana nakon jednogošnje pauze. Tokom te 2020. nije se dogodio samo korona virus. Slučaj ubistva Afroamerikanca Džordža Flojda od strane belog policajca u maju 2020. pokrenuo je novi talas “političke korektnosti” širom planete pa su tako rušeni spomenici mnogih istorijskih ličnosti koje su po nekim bile simbol kolonijalizma, među njima i Kristifora Kolumba.
Prvi put je u SAD Columbus Day je preimenovan u “Indigenous People’s Day” 1992. u ultraliberalnom Berkliju u Kaliforniji. Njihov primer počeli su da slede i drugi gradovi – Ostin, Sinsinati, Denver, Los Angeles, Filadelija, Portland, San Francisko, Santa Fe, Sijetl, Feniks, Takoma…
Međutim, njujorški Italijani koji slave svog zemljaka Kolumba, nisu želeli da promene naziv proslave pa je tako i ove godine 78. Columbus Day parada održama duž najpoznatije, 5. avenije ovog grada između 44. i 72. ulice.
Naš taksi se zaustavio na Medison aveniji pa smo kofere do “Park Lane” hotela vukli pešice, čekajući da nas policajci propuste preko Pete avenije u pauzi između živopisnih “alegorijskih kola” iz čijih su se zvučnika čuli zvuci kancona ali i pesama najpoznatijeg njujorškog Italijana 20. veka – Frenka Sinatre.
Povorka prolazi pored treće po veličini sinagoge na svetu i najveće izvan Izraela – Hrama Emanu-el. Odmah posle na Petoj aveniji je malena (u odnosu na ostale zgrade) palata smeštena između 66. i 67. ulice. Zgrada je opasana skelama, na jarbolu ispred nje više ne visi nikakva zastava a prazno mesto na fasadi kazuje da je tu nekada bila tabla koja je kazivala šta se u zgradi nalazi. Reč o nekadašnjoj Misiji Jugoslavije, kasnije Srbije koja je pre nekoliko nedelja prodata za 50 miliona dolara. Prvi vlasnik palate bio je guverner Long Ajlenda Robert Bikman Livingston, pa se po njemu zdanje naziva i Bikmanova kuća. Kasnije je tu boravila i Emili Vanderbilt Vajt, supruga Henrija Vajta, nekadašnjeg ambasadora SAD u Francuskoj i Italiji, i jedna od ćerki Vilijama K. Vanderbilta, poznatog industrijalca, čuvenog po finansiranju gradnje njujorške Centralne železničke stanice.
Rešili smo da prošetamo po sunčanom oktobarskom danu i obiđemo naš omiljeni bugarski fonude restoran Kashkaval Garden na 9. aveniji (u Njujorku je sve moguće pa i da Bugari prave najbolji švajcarski fondue). Prva stvar koji smo primetili na ulicama bio je miris marihuane koji ste pre dve godine mogli da osetite samo ispred pojedinih klubova ili na Tajms skveru dok se sada širi bukvalno svuda. Naime, u proleće 2021. marihuana “za rekreacionu upotrebu” u Njujorku je postala legalna kada je reč o osobama starijim od 21 godine. Maksimalna količina koju smete da posedujete je 24 grama. Za par meseci legalni “Cannabis shops” otvorili su se gotovo na svakom uglu. Njujorški portal “Vox” ilustrovao je novonastalu situaciju karikaturom Kipa slobode koji u podignuoj ruci umesto baklje drži – veliki zapaljeni džoint.
“Najveći pobornici marihuane bili su republikanci! Sa jedne strane tako drže sirotinju stondiranom i umrtvljenom, bez pomisli na pobunu a pri tome i ubiru ogromnu zaradu od legalne trgovine koja je ranije bila u sivoj zoni”, objašnjava mi uz pivo Mirko Ilić. Kaže da tokom šetnje od svog studija na Junion skveru do Mitpeking distrikta u kojem živi – može bez problema da se “uradi” udišići samo dim iz tuđih džointa.
Sigurno najpoznatiji dizajner poreklom sa prostora bivše Jugoslavije, umetnik čiji su radovi bili na naslovnim stranama najpoznatijih američkih novina i magazina (Time, The New York Times, The Wall Street Journal…) a 38 njegovih dela nalaze se u stalnoj kolekciji MoMA, Mirko je u SAD od 1986.
Kada dođem u Njujork uvek se sretnem sa Mirkom i svaki taj susret napravi varnicu za neku novu ideju i projekat. Mirko je 2017. pokrenuo projekat “Tolerance” u sklopu kog organizuje izložbe širom sveta (do sada ih je bilo 144) a na njima prikazuje plakate na kojima su svoje radove na temu tolerancije prezentovali neki od najznačajnijih dizajnera današnjice. Zajedno smo u Novom Sadu organizovali ovu izložbu čak tri puta sa uvek novim plakatima dizajnera sa svih meridijana.
Kada sam ga posećivao pre pandemije, Mirkov atelje nalazio se u zgradi Miltona Glejzera, slavnog autora “I love NY” slogana i logoa. Nakon Glejzerove smrti 2020, porodica je prodala zgradu a Mirko se preselio u novi atelje na Junion skveru pored zgrade Decker Building u kojoj je Endi Vorhol od 1967. do 1973. imao svoju “Fabriku”.
Ukazalo se dno pivskih čaša kada su nam se pridružile moja mlađa ćerka India i njena prijateljica Damaris koja se nakon rzavoda roditelja iz Novog Sada preselila kod oca u Njujork. Priča nam kako je ono što gledamo u američkim filmovima i serijama kada je reč o posebnom klasifikovanju različitih seksualnih idenditeta – postalo stvarnost u njujorškim osnovnim i srednjim školama. LGBTQ klasifikacija uključila je i “non-binary” kategoriju za one koji ne žele da se opredeljuju kojeg su pola. Te stvari u obrazovnim ustanovama ali i drugim segmentima javnog života ovde svi doživljavaju veoma ozbiljno. Mirko dodaje da je to tačno ali da žitelji Njujorka žive u “bablu”, dobar deo SAD je i dalje konzervativan i isključiv, možda čak i više nego pre deset godina, recimo.
U sredini parka na Junion skveru Mirko mi pokazuje jarbol sa američkom zastavom na kojem se pri dnu nalazi “fašio”, snop koji je simbol italijanskog fašizma. On je podignut krajem dvadesetih u vreme dok je Musolini još bio opšteprihvaćena figura među Amerikancima i omiljena kod većina ovdašnjih Italijana. Nikome kasnije nije palo na pamet da taj jarbol sruši ili “redizajnira”.
Posle ranog doručka uz listanje The New York Times-a odlazimo u šetnju Central Parkom. Na Strawberry fields iz usta uličnog svirača čuje se Lenonov “Imagine” dok par koraka dalje na ulazu u Dakotu i dalje stoji čuvar. Tako je od 8. decembra 1980. kada je u mračnom pasažu ove misitične Njujorške zgrade sa pogledom na Central Park Mark Dejvid Čepmen ispalio smrtonosne hice u slavnog osnivača “Bitlsa”.
Zgradu je 12 godina ranije Roman Polanski iskoristio kao lokaciju svog kultnog filma “Rozmarina beba”. Inače, Bord vlasnika stanova nekoliko puta je poništio prodaju stanova nekim poznatim ličnostima za koje su njegovi članovi smatrali da nisu “dostojni” života u jednoj od najikoničnijih zgrada na svetu a među njima su Antonio Banderas i Melani Grifit, Bili Džoel, Madona i Šer. Biljana Srbljanović mi je pričala kako je jednom dočekivala Novu godinu u Dakoti. Bilo je to u stanu američke rediteljke njene predstave “Porodične priče” čiji je otac bogati filmski producent.
Jedan od najlepših prizora u Njujorku je ogledanje zgrade The San Remo iz 1930. na površini vode jezera u Central Parku. Prelazimo na drugu stranu parka i izbijamo kod Ukrajinskog instituta na Petoj aveniji u kojem je nedavno završena izložba fotografija o ruskim ratnim zločinima u ratu u Ukrajini.
Stižemo pred Metropolitan muzej nešto pre 10 i stajemo u red koji se već stvorio. Odlazak u Met je neka vrsta hodočašća svaki put kada dođemo u Njujork.
Na izložbi “Tjudori” u Metu među portretima brojnih kraljeva, kraljica, prinčeva i princeza iz ove dinastije koja je vladala Engleskom od 1485. do 1603. – pažnju privlači portret ambasadora Maroka Abda al-Wahida bin Mas’uda bin Mohammeda Anuna koji je na dvoru Tjudora proveo punih šest meseci sa ciljem da se uspostavi englesko-marokanski savez protiv Španije. Njegov portret je prva slika nekog muslimana nastala u Engleskoj. Smatra se da je upravo on bio inspiracija Šekspiru za lik Otela.
To veče otišli smo do “Lombardi’s Pizza”, zvanično najstarije picerije u Americi. Cene pica i vina su iste kao 2019. samo što je nama iz Evrope sve nešto skuplje zbog skoka dolara u odnosu na euro.
Veruje se da je italijanski imigrant Đenaro Lombardi još 1897. počeo prodaju “pita sa paradajzom” da bi 1905. dobio licencu za otvaranje prve picerije u Njujorku i celoj SAD. Vrlo brzo stekao je slavnu klijentelu, među njima i čuvenog italijanskog tenora Enrika Karuza. 1984. picerija je zatvorena da bi je 10 godina kasnije jedan blok dalje otvorio Đenarov unuk, Đenaro Lombardi Treći. 2005. na 100. i deset godina kasnije na 110. rođendan, “Lombardi’s Pizza” prodavala je celu picu po ceni od 5 centi koliko koštala te 1905. kada je picerija osnovana. Industrija pica danas je teška 45 milijadri dolara.
Tradicionalno srećem neke od “naših ljudi” koji žive u Njujorku. Adnan i Sead su pripadnici bošnjačke zajednice sa severa Crne Gore koja je u Njujorku najbrojnija etnička grupa iz bivše Jugoslavije, ima ih više od Srba, Hrvata, Albanaca… Nevena je ćerka mog prijatelja, novosadskog fotografa Dragutina Savića i u Bruklinu je doktorka specijalizovana za autizam kod dece. Milan Mumin, poznati muzičar, osnivač benda “Love Hunters” koji dva puta godišnje dolazi u Njujork da vozi taksi, pokazuje mi svoj promotivni video koji je snimio za Muzej Vojvodine. Đorđe iz Petrovaradina je nakon godina provedenih na kruzerima i u avionskim kompanijama ostvario svoj san da živi u Njujorku, bavi se povremeno modelingom i stalno radi kao menadžer jednog od ovdašnjih lanaca fitnes-centara. Svi oni su veoma uspešni, zarađuju mnogo više nego što bi to mogli sa istim zanimanjima u svojim gradovima; putuju po svetu, povremeno dolaze u otadžbinu ali (osim Mumina) i ne pomišljaju da se vrate.
Rođen 27.7.1968. u Baču (Vojvodina, Srbija). Srednju školu završio u Bačkoj Palanci, Pravni fakultet studirao u Novom Sadu. Od 1990. radi kao novinar – u početku kao novosadski dopisnik beogradskih “Večernjih novosti”; zagrebačke “Arene”, sarajevskih “Naših dana”. Sarađuje i u magazinima “Vreme” i “Stav”.
1992. sa grupom studenata obnavlja izlaženje studentskog mesečnika “Index”. Posle dva broja sledi smena celokupne redakcije i pokretanje magazina “Nezavisi Index” koji će kasnije 1993. promeniti ime u “Svet” iz kojeg je nastala izdavačka kuća Color Press Grupa.
Danas na čelu Color Press Grupe najvećeg izdavača magazina u regionu sa kompanijama u svih 6 republika – 110 magazina, 25 internet portala i preko 80 konferencija i festivala godišnje.
U porfoliju kompanije pored domaćih (poput magazina “Lepota i zdravlje”, “Svet”, “Pošalji recept”, “Lekovito bilje” itd) nalaze se i brojni licencni brendovi: “The Economist”, “Hello!”, “Gloria”, “Story”, “Star”, “Lisa Moj stan”, “Hausbau”, “Brava Casa”, “Bravo”, “Alan Ford”, “Grazia”, “La Cucina Italiana”, “Auto Bild” i brojni drugi.
