Kada ugine neka životinja u ZOO-vrtovima u Beogradu i na Paliću ili u nekom nacionalnom parku – nadležni su prema odredbama Zakona o zaštiti prirode obavezni da o tome obaveste Prirodnjački muzej u Beogradu. Tada na scenu stupaju taksidermičari kojih u Srbiji ima svega nekoliko a mi smo posetili dvoje koji važe za najbolje među njima – Florijana Horvata iz Subotice i Valeriju Nemet iz Bačke Topole
Kako je život nepredvidiv – roditelji ti daju “biljno” ime Florijan a ti odlučiš da se baviš prepariranjem životinja. Razmišljam o tome dok me Slavko Spasić, direktor Prirodnjačkog muzeja u Beogradu vozi prema kući jednog od naših najveštijih taksidermičara. Reč “taksidermija” ima korene u starom grčkom i u prevodu znači “uređivanje kože”.
Ljubitelji evropske kinenematografije sigurno su čuli za film “Taksidermija”, veoma neobično i višestruko nagrađeno ostvarenje mađarskog reditelja Đerđija Palfija (György Pálfi) iz 2006. “Taksidermija” je groteskna žanrovska fuzija drame, horora i komedije o tri različite priče, i tri različite generacije, smeštene u jedan bizaran i šokantan univerzum. Deda, otac i sin su bolničar, vrhunski sportista i taksidermista, sva trojica sa različitim ambicijama – jedan želi ljubav, drugi slavu, a treći besmrtnost. Film je odneo brojne nagrade na evropskim festivalima, posebno u kategorijama za mlade autore.
Stižemo u kuću Florijana Horvata koja se nalazi na kraju grada, na samom rubu peščare i šume. Ispred drvene kapije dočekuje nas mala Aniko, Florijanova ćerka i pozdravlja na mađarskom. U krošnji jednog drveta u dvorištu ugledao sam “kućicu za igru”. Veliki vučijak deluje miroljubivo pa ipak čekamo domaćina kuće da nas uvede u dvorište. Ulazimo u Florijanovu radionicu: “Valabi je završen, možeš da ga nosiš u Beograd!”, naš domaćin pokazuje slavku prepariranog malog belog valabi kengura poreklom iz Nove Gvineje, koji je nedavno uginuo u ZOO-vrtu u Beogradu.
Naime, kada ugine neka životinja u ZOO-vrtovima u Beogradu i na Paliću ili u nekom od nacionalnih parkova – nadležni su prema odredbama Zakona o zaštiti prirode dužni da obaveste o tome Prirodnjački muzej u Beogradu. U muzeju tada donose odluku o tome da li se uginula životinja podvrgava taksidermiji nakon koje će postati jedan od eksponata ili se kremira u standarnom kafilerijskom postupku. Postoji i treća mogućnost a to je – “raskošćavanje”, tačnije odvajanje i čišćenje skeleta životinje koji takođe postaje muzejski eksponat. To se dogodilo prošlog leta kada je u ZOO-vrtu u Beogradu u 58. godini uginula slonica Tvigi. Njeno telo je predato Veterinarskom zavodu na odbdukciju (nekropsiju) nakon čega je zbog visokih temperatura i velikog gabarita uginule životinje u Prirodnjačkom muzeju odlučeno da ne postoje uslovi za taksidermiju pa su došli stručnjaci za skelete iz Kragujevca koji su odvojili kosti slonice od ostatka tela, očistili ih, konzervirali i one će spojene žicama i armaturama činiti jedan od eksponata u budućoj novoj zgradi Prirodnjačkog muzeja koja bi, kako su nadležni obećali, trebalo da bude gotova za otvaranje manifestacije Expo 2027.
Prirodnjački muzej u Beogradu osim male galerije na Kalemegdanu u kojoj se često organizuju veoma zanimljive izložbe – nema svoj pravi izložbeni prostor u kojem bi posetioci mogli da vide pravo blago koje se nalazi u njegovim depoima. Nekoliko puta sam imao priliku da obiđem blago koje kriju depoi Prirodnjačkog muzeja i zaista je veoma važno da ova institucija dobije adekvatan prostor.
Prilikom nedavne posete video sam pticu kivi sa Novog Zelanda koju je poklonio jedan profesor 1934, kajmana koji je ukraden iz beogradskog Zoo-vrta pa ga policija našla prepariranog i vratila Vuku Bojoviću a on – muzeju jer “ne drže preparirane životinje”; video sam stotine lobanja stepskog bizona iz Ledenog doba koje je muzeju prodao jedan bagerista iz okoline Smedereva; čeljusti mamuta kao i pticu flamingo što ju je u Obedskoj bari ustrelio kralj Aleksandar 1925.
Dok jedemo odlične kiflice koje je spremila domaćinova supruga, slušam priče o ovoj neobičnoj veštini koju je Florijan naučio od Janoša Greguša sa Palića, starog majstora ovog zanata.
Nekada su se preparirane životinje punile slamom a danas su ti postupci tehnološki veoma napredovali – koriste se savremeni materijali i hemikalije. Majstori taksidermije kupuju “forme” u Austriji – reč je o “telima” za preparirane životinje koja se proizvode od materijala sličnog pur peni i to u tri veličine – L, XL i XXL i u nekoliko različitih “poza”.
Florijan je godinama radio u Narodnom muzeju u Subotici gde je napravio jednu od najboljih prirodnjačkih zbirki u zemlji.
Dok se pozdravljamo priča nam o pravom ratu koji je u šumama oko njegove kuće trajao do pre par meseci. Reč je naravno o međusobnim sukobima afganistanskih i sirijskih migranata u kojima je bilo mnogo više žrtava nego što su nam to zvaničnici putem medija saopštavali. Šuma je bila puna leševa migranata koje su jele divlje zveri. Nakon poslednjeg velikog “čišćenja” od strane srpskog MUP-a – Balkanska migrantska ruta je gotovo u potpunosti preusmerena u pravcu Bosne.
Sa prepariranim valabijem u gepeku nastavljamo u pravcu Bačke Topole gde nas očekuje Valerija Nemet koja uz Florijana spada među najbolje taksidermičare u Srbiji. Usput pričam Slavku o čuvenoj prodavnici “Deyrolle” u Parizu za koju sam prvi put čuo u Vudi Alenovom filmu “Ponoć u Parizu”. Ovo neobično mesto koje postoji od 1831. a početkom 20. veka bilo je omiljeno među nadrealistima poput slikara Salvadora Dalija i pisca Andrea Bretona – poseduje veliku kolekciju najrazličitijih prepariranih životinja od koji su mnoge na prodaju.
Slavko mi objašnjava kako se prepariranje životinja pratkikuje još iz davnih vremena – balzamovane životinje pronađene su sa egipatskim mumijama. Iako balzamovanje uključuje upotrebu životnih poza, ne smatra se prepariranjem. U srednjem veku astrolozi i apotekari su pokazivali grube primere prepariranja. Najranije metode čuvanja ptica za kabinete prirodne istorije objavio je Reomir u Francuskoj 1748. Tehnike je opisao 1752. M.B. Stolas. U to vreme bilo je nekoliko pionira prepariranja u Francuskoj, Nemačkoj, Danskoj i Engleskoj. Neko vreme se za oblikovanje nekih mekih delova koristila glina, ali je to otežavalo primerke.
U 19. veku, lovci su počeli da donose svoje trofeje u tapetarske radnje, gde su tapetari zapravo zašivali životinjske kože i punili ih krpama i pamukom. Termin “punjenje” ili “punjena životinja” je evoluirao iz ovog grubog oblika prepariranja. Uskoro su usledila sofisticiranija žičana tela obmotana pamukom koja podržavaju prišivene osušene kože. U Francuskoj, Luj Difren, preparator u Muzeju istorije prirode od 1793, popularizovao je sapun od arsena u članku u “Nouveau dictionnaire d’histoire naturelle” (1803–1804). Ova tehnika je omogućila muzeju da napravi najveću kolekciju ptica na svetu.
Difrenove metode proširile su se na Englesku početkom 19. veka, gde su ažurirane i razvijene netoksične metode od strane vodećih prirodnjaka tog vremena, uključujući Roulanda Varda i Montegi Brauna. Vard je osnovao jednu od najranijih firmi za prepariranje, međutim, umetnost je ostala relativno nerazvijena, a stvoreni primerci su ostali kruti i neuverljivi.
Zlatno doba prepariranja dogodilo se tokom viktorijanske ere, kada su punjene životinje postale popularan deo dizajna enterijera i dekoracije što tada i nazvano – “Viktorijanskim hirom”. Engleski ornitolog Džon Henkok smatra se ocem moderne taksidermije. Strastveni sakupljač ptica, koje bi sam ustrelio, počeo je da ih modelira glinom i izliva u gipsu.
Za Veliku izložbu 1851. u Londonu, postavio je seriju punjenih ptica kao izložbu. One su izazvale veliko interesovanje među javnosti i naučnicima koji su ih smatrali superiornijim u odnosu na ranije modele. Prikazi ptica bili su posebno uobičajeni u viktorijanskim domovima srednje klase – čak je i kraljica Viktorija prikupila impresivnu kolekciju ptica. Prepariranje su takođe sve više koristili ožalošćeni vlasnici mrtvih kućnih ljubimaca da bi ih “vaskrsnuli”. Krajem 19. veka postao je popularan stil poznat kao antropomorfna taksidermija – punjene životinje su bile obučene kao ljudi ili prikazane kao da se bave ljudskim aktivnostima. Rani primer ovog žanra izložio je Herman Ploke iz Štutgarta, Nemačka, na Velikoj izložbi u Londonu.
Početkom 20. veka, prepariranje je napredovalo pod vođstvom umetnika kao što su Karl Akele, Džejms L. Klark, Vilijam T. Hornadej, Koleman Džons i drugi. Ovi majstori su razvili anatomski tačne figure sa ugrađenim svakim detaljem, u umetnički zanimljivim pozama, u realističnim okruženjima i pozama koje su se smatrale prikladnim za tu vrstu.
Dodatna moderna upotreba prepariranja bila je upotreba “lažnog prepariranja” ili lažnih životinjskih glava koje se oslanjaju na inspiraciju tradicionalnog prepariranja. Dekorisanje izvajanim lažnim životinjskim glavama od sintetičkih materijala, koje su ofarbane u različite boje postalo je popularan trend u dizajnu enterijera.
Stižemo i u Bačkou Topolu gde se u Ulici Josipa Kraša nalazi “Karakal Taxidermy” studio čiji je vlasnik Valerija Nemet, mlada žena krhke građe za koju bi malo ko mogao da pomisli da se bavi ovako neobičnim i teškim zanatom.
“Ne radim ribe! Znam da radim ribe ali ih ne radim!”, priča nam Valerija koja se specijalizovala za sisare. Pored životinja koje dobije na prepariranje od Prirodnjačkog muzeja, Valerija kao i ostali taksidermičari radi puno i sa lovačkim trofejima.
“Kada se odstreli neka životinja u Africi, na primer, domoroci specijalizovani za to – meso uzimaju za ishranu a kožu pažljivo skinu i ona se usoljena šalje kontejnerima u Evropu. Takva stiže do mene…”
Na zidu Valerijine radionice nalazi se veliki broj diploma sa evropskih i svetskih takmičenja u taksidermiji. Evropska prvenstva su najčešće u Austriji a svetska u SAD. Ovogodišnji World Taxidermy & Fish Carving Championship biće održan od 6. do 10. avgusta u Koralvilu u američkoj saveznoj državi Ajova.
Valerija nam priča kako ima sve više “popravki”. Poput estetskih hirurga koji popravljaju “radove” svojih manje veštih ili manje savesnih kolega – tako i Valerija često “krpi” loše urađene preparirane životinje.
Inače, u Srbiji je Pravilnikom o određivanju poslova koji se smatraju starim i umetničkim zanatima (“Službeni glasnik RS”, broj 56/2012), prepariranje i punjenje ptica i životinja svrstano u stare zanate.
Pored Florijana i Valerije u Srbiji postoji nekoliko studija i firmi koje se bave prepariranjem životinja i ptica. Dejan Marić iz Užica se bavi ovim poslom od svoje 15 godine. Dragan Milosavljević – Malac iz Drenovca kod Paraćina punih 45 godina preparira životinje i do sada je kroz njegove ruke prošlo oko 15.000 preparata. Ovaj Drenovčanin godišnje preparira od 300 do 500 životinja a posebno je vešt kada su u pitanju ribe: “Trenutno obrađujem kompletan riblji svet reka Srbije za Muzej ihtiologije u osnivanju pri jednom od fakulteta u Kragujevcu. Deo sam završio i profesori su odneli petnaestak vrsta riba, a radiću još deveriku, mladicu, lipljan…Riba se, inače, teško preparira, a najteže joj je odrati kožu da se ne skine boja!”, veli Malac iz Drenovca.
Rođen 27.7.1968. u Baču (Vojvodina, Srbija). Srednju školu završio u Bačkoj Palanci, Pravni fakultet studirao u Novom Sadu. Od 1990. radi kao novinar – u početku kao novosadski dopisnik beogradskih “Večernjih novosti”; zagrebačke “Arene”, sarajevskih “Naših dana”. Sarađuje i u magazinima “Vreme” i “Stav”.
1992. sa grupom studenata obnavlja izlaženje studentskog mesečnika “Index”. Posle dva broja sledi smena celokupne redakcije i pokretanje magazina “Nezavisi Index” koji će kasnije 1993. promeniti ime u “Svet” iz kojeg je nastala izdavačka kuća Color Press Grupa.
Danas na čelu Color Press Grupe najvećeg izdavača magazina u regionu sa kompanijama u svih 6 republika – 110 magazina, 25 internet portala i preko 80 konferencija i festivala godišnje.
U porfoliju kompanije pored domaćih (poput magazina “Lepota i zdravlje”, “Svet”, “Pošalji recept”, “Lekovito bilje” itd) nalaze se i brojni licencni brendovi: “The Economist”, “Hello!”, “Gloria”, “Story”, “Star”, “Lisa Moj stan”, “Hausbau”, “Brava Casa”, “Bravo”, “Alan Ford”, “Grazia”, “La Cucina Italiana”, “Auto Bild” i brojni drugi.
