Najpoznatiji dvorac u Vojvodini, Fantast Bogdana Dunđerskog prošlog vikenda zatvorio je svoje kapije za posetioce i tako dodatno pokrenuo interesovanje javnosti za sudbinu ovih objekata kulturne baštine
Krivično veće petorice Okružnog suda u Novom Sadu kojim je predsedavao sudija Miroslav Letić osudilo je na po četiri i po godine nezaposlenog konobara iz Čente Jugoslava Katića (31) i Petra Borotu (41), nekada poznatog golmana “Partizana”.
Iza kratke vesti objavljene u novosadskom “Dnevniku” 6. juna 1994. krije se bizarna priča o grupi kradljivaca ikona koja je u decembru 1993. na prevaru od recepcionara hotela “Fantast” uzela ključ Kapele Svetog Đorđa i isekla slike Uroša Predića iz ikonostasa.
Golman Borota koji je bio “mozak operacije” je četiri ikone uspeo da ,,utopi“ jednom beogradskom uramljivaču slika za simboličnih 3.950 nemačkih maraka, pošto je nepažljivi Katić ikone isekao nožem. Uramljivač se kasnije branio da nije znao da su ikone ukradene. Međutim, peta ikona koja je tada ukradena, ,,Molitva u Getsimanskom vrtu“, nije pronađena ni do danas.
14 godina kasnije, u martu 2008. kapela Sv. Đorđa je ponovo bila na meti pljačkaša. Ukradene su ikone (ulje na platnu) impozantnih su dimenzija: ,,Bogorodica sa Hristom“, ,,Isus Hristos“, ,,Apostoli Petar, Andrea, Jakov, Filip, Jovan i Vartolomej“ i ,,Apostoli Toma, Matej, Jakov, Tadej, Simon i Pavle“.
Kada sam ušao u kapelu u januaru ove godine prvo što mi je palo na pamet bio je rez Katićevog noža na ikoni Sv. Jovana Krstitelja koji prelazi tačno preko imena sveca. Nekoliko mesta u ikonostasu pokriva crvena čoja koja je tu umesto Predićevih ikona koje nikada nisu pronađene.
Zoran Subotički je direktor Drame Srpskog narodnog pozorišta u Novom Sadu i autor knjige “Čudesni svet Dunđerskih” i scenarista i reditelj predstave o ljubavi Lenke Dunđerski i Laze Kostića “Od raja do beznjenice”. Dok sedimo u njegovoj kancelariji u SNP i dogovaramo organizaciju Dana Laze Kostića u Novom Sadu, objašnjava mi da je “benjenica” zapravo kovanica Laze Kostića i znači – “život bez nje”. U svojoj knjizi Subotički je objavio i originalni testament Bogdana Dunđerskog.
Dve pljačke sa početka priče nekako su bile uvod u ovo što se na kraju dogodilo sa najpoznatijim vojvođanskim dvorcem. Naoko komplikovana priča je zapravo jednostavna, tužna i karakteristična za našu tranzicijsku traumatičnu stvarnost. Vlasnik dvorca završenog 1925. godine, legendarni Bogdan Dunđerski oporukom je 1940. ovaj posed ostavio Matici srpskoj uz obavezu da na njemu organizuje Poljoprivrednu školu.
MARA I MARICA
Neobičan život Bogdana Dunđerskog koji nije ima dece, ipak su obeležile dve žene. Prva je bila Mara Dinjaški Đalinac iz obližnjeg mesta Mol. Bila je verenica kovača na Bogdanovom imanju i prema svedočanstvima savremenika bogati latifundrista ju je “otkupio” za 21 jutro zemlje. Mara je dobila nadimak “išpanuša”, što je mađarski naziv za upravnika imanja i obavljala je posao domaćice na ovom posedu Dunđerskog. Umrla je 1940. i sahranjena na seoskom groblju u Molu. Druga Bogdanova ljubav, Mađarica Marica Piskor iz jednog sela kod Koprivnice živela je i radila kao domaćica u Bogdanovoj starobečejskoj kući na Karađorđevom trgu broj 2. u kojoj je ostala do kraja života. Dunđerski je testamentom ostavio legat koji bi njegov naslednik trebalo godišnje da isplaćuje Mari.
Bogdan je 1943, u sred Drugog svetskog rata umro ne ostavivši za sobom potomke. U dvorac je tada nahrupila svetina i iznela sve što se moglo odneti – nameštaj, kristalne lustere, posuđe od najfinijeg porcelana, srebrni escajg… Nestao je čak i veštački mermer iz bazena impozantnih dimenzija koji se i dalje nalazi odmah pored dvorca. Posle rata posed je nacionalizovan ali nije stavljen u funkciju i u salonima Bogdana Dunđerskog lokalni pastiri su napasali koze i ovce.
Kapeli Sv. Đorđa u kojoj je Bogdan i sahranjen je bila namenjena sudbina električne centrale ali je Uroš Predić uputio jedno pismo Moši Pijade nakon čega je crkvica bila „samo” zaključana. Na ulazu u dvorac nalazila se velika tabla sa natpisom da KPJ Bečeja dvorac poklanja narodu
1983. u “zlatno doba” vojvođanske privrede, PIK Bečej – agroindustrijski kompleks koji je generisao ogroman profit – odlučuje da ruinirani dvorac pretvori u hotel sa restoranom i 12 soba, dva apartmana i dve konferencije sale i krsti ga po Fanatstu, jednom od najčuvenijih konja iz Bogdanove ergele koja i dalje postoji u sastavu imanja.
2016. PIK Bečej dolazi u posed MK Grupe koja nastavlja da održava Fantast i koristi ga kao hotel. Za to vreme Matica srpska je pokrenula postupak restitucije koji još uvek nije rešen.
MK Grupa početkom ove godine je odlučila da do završetka postupka restitucije i konačnog definisanja vlasničkog statusa Fantasta – zatvori restoran i hotel. Prema njihovim tvrdnjama, ova kompanija je tokom četiri godine upravljanja Fantastom ulagala na godišnjem nivou 250.000 eura na održavanje objekata i plate zaposlenih. Kako postupak restitucije dugo traje, u MK Grupi su se obavezali da u okviru PIK Bečeja zaposle svih 20 zaposlenih iz Fantasta i da do konačnog rešenja njegovog statusa osiguraju zaštitu kulturne baštine dvorca i posebno kapele koja je već dva puta bila na udaru pljačkaša umetnina.
Na sastanku koji je ministarka kulture i informisanja Maja Gojković pre dve nedelje imala u Matici srpskoj rečeno je da je u planu donošenje lex-specialisa koji bi obuhvatio sva potraživanja u restituciji koja imaju Matica srpska, SANU i Beogradski univerzitet.
KONJI VRANI
Krajem 2020. osnovana je Radna grupa “Dvorci Srbije: Zaštita kulturne baštine” u čijem su sastavu predstavnici Ministarstva kulture i informisanja, Ministarstav saobraćaja, građevinarstva i infrastrukture, Zavoda za zaštitu spomenika kulture Srbije, Pokrajinskog zavoda za zaštitu spomenika kulture Vojvodine i Fondacije za zaštitu kulturne i industrijske baštine. Radna grupa je pre nekoliko dana utvrdila stanje dvoraca, letnjihovaca i vila pod zaštitom države na teritoriji cele zemlje. U Srbiji postoji 118 ovakvih objekata, 101 je pod zaštitom države kao kulturno dobro a 17 ih uživa status prethodne zaštite. 35 objekata je u privatnom vlasništvu dok je 83 svojina države (lokalnih samouprava, AP Vojvodine ili Republike Srbije) od čega je 56 u relativno dobrom stanju i određenoj funkciji dok je 27 lošeg stanja i bez trenutne namene. Naredni korak ove Radne grupe biće predlaganje spiska prioriteta za sanaciju i rekonstrukciju kako bi ovi objekti pod budnim okom konzervatora dobili novu namenu – za potrebe kulture, turističke ili filmske industrije.
Dok se uzanim stepeništem penjemo na kulu, prolazimo pored soba u kojima su odsedali najbolji evropski vaterpolisti u zlatnim danima ovog sporta u Bečeju. Dušan Opinćal, profesor istorije iz Bečeja priča nam o još jednom dvorcu koji se nalazi u blizini, svega par kilometara od Fantasta. Reč je o manje poznatom letnjikovcu Dežea Gomboša koji je potpuno zapušten i obrastao vegetacijom.
Sa vrha kule Fantasta puca pogled na ravnicu, na posede Bogdana Dunđerskoj, “konje vrane po livadi razigrane” u obližnoj ergeli i prazan bazen koji čeka da ga neko sanira, ponovo obloži mermerom i napuni vodom. Ako već mleko kojim ga je, prema legendi za svoju Maru punio Bogdan Dunđerski, u ovim uslovima suviše miriše na Mariju Antoanetu.
Rođen 27.7.1968. u Baču (Vojvodina, Srbija). Srednju školu završio u Bačkoj Palanci, Pravni fakultet studirao u Novom Sadu. Od 1990. radi kao novinar – u početku kao novosadski dopisnik beogradskih “Večernjih novosti”; zagrebačke “Arene”, sarajevskih “Naših dana”. Sarađuje i u magazinima “Vreme” i “Stav”.
1992. sa grupom studenata obnavlja izlaženje studentskog mesečnika “Index”. Posle dva broja sledi smena celokupne redakcije i pokretanje magazina “Nezavisi Index” koji će kasnije 1993. promeniti ime u “Svet” iz kojeg je nastala izdavačka kuća Color Press Grupa.
Danas na čelu Color Press Grupe najvećeg izdavača magazina u regionu sa kompanijama u svih 6 republika – 110 magazina, 25 internet portala i preko 80 konferencija i festivala godišnje.
U porfoliju kompanije pored domaćih (poput magazina “Lepota i zdravlje”, “Svet”, “Pošalji recept”, “Lekovito bilje” itd) nalaze se i brojni licencni brendovi: “The Economist”, “Hello!”, “Gloria”, “Story”, “Star”, “Lisa Moj stan”, “Hausbau”, “Brava Casa”, “Bravo”, “Alan Ford”, “Grazia”, “La Cucina Italiana”, “Auto Bild” i brojni drugi.
