Zapušteno vojničko groblje na Banovom brdu i spomenici koje je tu podigao nemački feldmaršal Makenzen zadivljen herojskom borbom srpskih vojnika koji su 1915. branili Beograd, nalaze se među retkim primerim takvog odavanja počasti neprijatelju
Prošle nedelje je Hajko Mas, nemački ministar spoljnih poslova boravio u Beogradu i tom prilikom svečano otvorio novu zgradu ambasade ove države na istom mestu u Ulici Kneza Miloša na kojem se nalazila stara zgrada.
Mas se osvnuo i na događaje iz prošlosti, rekavši da je 6. aprila obeležena 80. godišnjica bombardovanja Beograda od strane nacističke Luftvafe, u kojem je ubijeno na hiljade ljudi i razoren srpski glavni grad: „To je bio samo početak velikih zločina tokom nemačke opsade Srbije, usled kojeg je izbrisan jevrejski život u Srbiji. Svesni smo teških zločina koje su počinjeni na teritoriji Srbije i to nikada nećemo zaboraviti. Na nemačkoj vladi je posebna odgovornost da sećanje na sve što se dogodilo tada sačuva i pre svega sećanje na žrtve!“, naglasio je šef nemačke diplomatije.
105 godina ranije, 1916. u Beograd je stigao vladar tadašnje Nemačke, car Vilhelm i seo na kamenu klupu na Banovom brdu sa koje je posmatrao okupiranu srpsku prestonicu.
Tokom 20 veka – Srbi i Nemci su na ovom tlu prolili mnogo krvi jedni drugima. U Prvom svetskom ratu poginulo je mnogo soldata sa obe strane ali su nemačka i austrougarska vojska pobile i mnogo srpskih civila. Drugi svetski rat doneo je nove srpske i nemačke žrtve na bojnom polju i ponovo mnoge ubijene srpske civile stradale uglavnom u nacističkim odmazdama zbog partizanskih akcija. Na kraju rata od oktobra 1944. pa sve do 1948. stradali su mnogi nevini nemački civili, najviše u Vojvodini i Slavoniji, oni koji su sačekali partizane i Crvenu armiju verujući da nemaju razloga za strah i odmazdu. Oni su završili u selima poput Knićanina, Gakova ili Bačkog jarka koja su cela pretvarana u logore za nemačke civile i u njima je prema nekim procenama od gladi, bolesti i zime pomrlo oko 40.000 civila, uglavnom staraca i dece.
Onda su 1999. u napadu na Srbiju od strane zemalja članica NATO (među njima i Nemačke) – ponovo stradali srpski vojnici ali i civili.
ZADIVLJENI FELDMARŠAL
Jedna od retkih pozitivnih slika zajedničkih odnosa, u za Srbe i Nemce tragičnom 20. veku, nalazi se na Banovom brdu u Beogradu.
Adam Sofronijević iz Univerzitetske biblioteke čeka me na rubu malog parka, pre bi rekao da je to proplanak među kućama i zgradama u Ulici kneza Višeslava. Na ovom mestu nalazi se spomenik nemačkim i srpskim vojnicima poginulima u borbama za Beograd 1915. koji je podigao čuveni nemački general August fon Makanzen.
„Vojnici, vi ne polazite ni na Italijanski, ni na Ruski, ni na Francuski front. Vi polazite u borbu protiv jednog novog neprijatelja, opasnog, žilavog i oštrog. Vi polazite na Srpski front i na Srbiju, a Srbi su narod koji iznad svega voli slobodu i koji se bori i žrtvuje do poslednjeg. Pazite da vam ovaj mali neprijatelj ne pomrači slavu i ne kompromituje dosadašnje uspehe slavne nemačke armije!” Tako je u pismu pruskim ratnicima koji su 1915. godine prebačeni sa Istočnog fronta da se bore u Srbiji na položajima oko Ade Ciganlije poručio August fon Makenzen, nemački general koji je u Velikom ratu komandovao nemačkim armijama na istočnom i srpskom frontu. Fon Makenzen predvodio je u vreme Velikog rata vojsku sastavljenu od nemačkih, austrougarskih i bugarskih jedinica. Nakon osvajanja Beograda, naredio je da se u čast poginulih srpskih branilaca Beograda podigne spomenik.
Posle žestokih okršaja koje su oktobra 1915. između srpskih branilaca i nadmoćnih nemačkih jedinica trajale danima feldmaršal Makenzen je zauzeo Beograd. Odlučio je da večnu kuću za svoje poginule vojnike napravi na Banovom brdu. Ali, ovo nemačko groblje razlikovalo se od drugih. Zadivljen neverovatnom hrabrošću Srba, Makenzen je, na iznenađenje svojih oficira, naredio da se poginuli srpski vojnici pokopaju u centralnom delu groblja. Po njegovom naređenju, 36 vojnika iz 7. pešadijskog puka, i po jedan britanski i jedan francuski vojnik sahranjeni su među 2.600 nemačkih vojnika. Iznad svakog pojedinačnog groba nalazio se krst sa podacima iz dokumenata poginulih. Po njegovim naređenjima, podignut je spomenik u vidu jednostavnog kamenog bloka. Na njemu je na srpskom i nemačkom jeziku uklesano „Ovde počivaju srpski junaci 1915”. Za izgradnju spomenika na vojničkom groblju i klupu cara Vilhelma Nemci su iskoristili mermer predviđen za izgradnju Terazija i fontane koju je Beogradska opština 1911. godine namenila da simbolički istakne vekovnu borbu protiv Osmanlija.
STOVARIŠTE DRVA
Naredne 1916. godine, u Beograd je stigao i nemački car Vilhelm Drugi. Obišao je Kalemegdan, Zemun, Dvor kralja Petra na Dedinju i Adu Ciganliju. Boravio je i na vojnom groblju na Banovom brdu, gde je za njega bila urađena pomenuta kamena klupa, odakle je mogao da posmatra osvojenu srpsku prestonicu. Savremenici tvrde da je baš na tom mestu izrekao rečenicu kojom je i on iskazao poštovanje prema srpskoj vojsci: „Šteta je što taj mali srpski narod nije bio moj saveznik”.
Dok koračamo po ovom parku, nekadašnjem groblju vidimo kućne ljubimce koji se veselo igraju sa svojim vlasnicima i među sobom, prođe i neka majka sa detetom. Teško da neko od njih zna šta simboliše spomenik okovan u metalnu rešetku koja ga štiti od potpunog raspadanja ali i simbolički govori o našem odnosu prema istoriji. Niko se nije setio ni da postavi neku info-tablu koja bi onoj majci sa detetom i vlasniku pudle objasnila na kakvom se mestu nalaze. Na delu nekadašnjeg groblja danas se nalazi stovarište drva “Srbijašuma”.
Kao što vidimo na fotografijama iz 1931. godine koje mi je ljubazno ustupio Vladimir Tomić iz Muzeja grada Beograda, Srbi su uzvratili poštovanje neprijatelju i sačuvali kompleks groblja i posle Prvog svetskog rata. Nekoliko puta ovo vojničko groblje posetio je i kralj Aleksandar Karađođević. U takvom stanju groblje dočekuje 1941. godinu i nemačku okupaciju Beograda. Tada se tu nastavlja sahranjivanje nemačkih vojnika poginulih u Drugom svetskom ratu u Beogradu i okolini. Tako 1944. i dolazak partizana dočekuje groblje na kojem je bilo puno spomenika sa kukastim krstovima. Odlukom novih vlasti, uklanjaju se sva vojnička groblja okupatora i njihovih saveznika pa tako i ovo groblje. Godinama posle rada zapušteno, groblje je delimično sređeno 1985. za posetu nemačkog kancelara Helmuta Kola Beogradu koji je dolazak iskoristio da ovde položi venac. 2104. i 2015. Republički zavod za zaštitu spomenika kulture izgradio je projekat obnove kompleksa koji predviđa da to u budućnosti bude park-šuma a ne groblje. Međutim, od tada do danas ništa nije urađeno na tom planu.
ČIČEN-ICA U DVORIŠTU ŠKOLE
Sa kamene klupe sa koje je car Vilhelm posmatrao osvojenu srpsku prestonicu – više se ne vidi Beograd. Pogled su zaklonili objekti i sportski tereni privatne Osnovne škole Ruđer Bošković, u vlasništvu nekadašnjeg ministra prosvete Mladena Šarčevića. U dvorištu škole nalazi se i piramida, nekada sastavni deo kompleksa vojničkog groblja, danas – potpuno zatrpana i obrasla u travu. Kao Čičen-ica pre nego što je 1894. amerčki konzul Edvard Tomson kupio i sa nje sklonio naslage zemlje.
Bilo bi lepo da se u zalog dobrih odnosa Srbije i Nemačke u 20. veku, posebno u proteklih 10 godina – kompleks vojničkog groblja na Banovom brdu, spomenici i kamena klupa cara Vilhelma – saniraju i urede na način kako se to čini u civilizovanim državama koje cene svoju prošlost ali i retke primere čojstva pobednika u odnosu prema poraženima.
Rođen 27.7.1968. u Baču (Vojvodina, Srbija). Srednju školu završio u Bačkoj Palanci, Pravni fakultet studirao u Novom Sadu. Od 1990. radi kao novinar – u početku kao novosadski dopisnik beogradskih “Večernjih novosti”; zagrebačke “Arene”, sarajevskih “Naših dana”. Sarađuje i u magazinima “Vreme” i “Stav”.
1992. sa grupom studenata obnavlja izlaženje studentskog mesečnika “Index”. Posle dva broja sledi smena celokupne redakcije i pokretanje magazina “Nezavisi Index” koji će kasnije 1993. promeniti ime u “Svet” iz kojeg je nastala izdavačka kuća Color Press Grupa.
Danas na čelu Color Press Grupe najvećeg izdavača magazina u regionu sa kompanijama u svih 6 republika – 110 magazina, 25 internet portala i preko 80 konferencija i festivala godišnje.
U porfoliju kompanije pored domaćih (poput magazina “Lepota i zdravlje”, “Svet”, “Pošalji recept”, “Lekovito bilje” itd) nalaze se i brojni licencni brendovi: “The Economist”, “Hello!”, “Gloria”, “Story”, “Star”, “Lisa Moj stan”, “Hausbau”, “Brava Casa”, “Bravo”, “Alan Ford”, “Grazia”, “La Cucina Italiana”, “Auto Bild” i brojni drugi.
