„Care Karlo i carica Zita, što ratuješ kad nemate žita!“, pevali su slavonski seljaci u „zelenom kadru“ u leto 1918. pred kraj Velikog rata. Nakon dva neuspešna povratka na mađarski tron, poslednji austrijski car Karlo I i njegova supruga Zita sa svojih sedmoro dece, i osmim u stomaku – napustili su zauvek zemlju kojom su vladali od smrti Franje Josifa 1916.
U strahu da ih u Mađarskoj ne zadesi sudbina Romanovih – britanski kralj Džordž V je na nagovor Zitinog brata – poslao uzvodno Dunavom brod koji će iz dvorca Esterhazijevih gde su se sklonili, izbaviti poslednjeg cara Austrije i njegovu porodicu. Ukrcali su se na HMS Glow-worn u luci Baja i 19. novembra 1922. završili na portugalskom ostrvu Madeira u sred Atlanskog okeana. Dovoljno daleko, verovali su Englezi, da Karlu ponovo ne padne na pamet da obnavlja monarhiju u Beču ili Pešti. Po oprobanom receptu po kojem je vek ranije Napoleon završio na Svetoj Jeleni, još dublje u bespuću Atlantika.
Tačno 96. godine kasnije, naš brod „Thomson Majesty“ pristao je 19. novembra ujutro u luku Funšal na Madeiri. Udaljeno 1.000 kilometara od matičnog Portugala ovo vulkansko ostrvo važi za jedno od mesta na najugodnijom klimom u Evropi i temeraturom koja se tokom cele godine kreće između 20 i 30 stepeni Celzijusa. Kada su ga 1419. Portugalci otkrili – bilo je potpuno nenaseljeno. Vekovima Madeira je bila portugalska pomorska baza iz koje su jedrili dalje ka svojim kolonijama – Brazilu, Goi, Angoli, Mozambiku, Zelenortskim ostrvima, Makau i Istočnom Timoru… U eri prvih aeroplana – usputna stanica za letove između Evrope i Amerike. Posebno bitni – Kanari, Azori i Madeira postaju tokom 2. Svetskog rata kada su letovi sa aerodroma u Sintri kod Lisabona bili jedini izlaz iz ratnog haosa u Evropi. U svom romanu „Estoril“ Dejan Tiago-Stanković, rođeni Beograđanin, danas rezident Lisabona – podrobno opisuje taj period kada su se u ovom delu sveta, daleko od frontova i koncentrcionih logora – sklonile mnoge krunisane glave, svrgnuti kraljevi i predsednici, industrijalci i bogati trgovci ali i špijuni, trgovci oružijem i brojni drugi kolornitni likovi poput Duška Popova iz Titela na čijem liku je Jan Fleming bazirao proslavljenog Agenta 007.
I pre i posle 2. Svetskog rata ovaj deo sveta unutar zamišljenog kruga: Madeira – Tandžir – Lisabon – Gibraltar – bio je stecište zanimljivog sveta i uzbudljivih događaja. Internacionalna zona koju je Tandžir u Maroku uživao od 1923. do 1956. i „Francuski Maroko“ pod upravom korumpiranih službenika vlade u Višiju (vidi pod „Kazablanka“) bili su idealne kulise za atmosferu zavera, špijanaže ali i velikih romansi. Španski Kanari i portugalski Maderia i Azori deo su tog mikro-kosmosa.
Retki su oni koji dobijaju spomenik za života a da nisu Tito, Staljin ili Mao. Na putu od luke ka centru Funšala – spomenik fudbaleru Kristijanu Ronaldu, verovatno globalno najpoznatijem sugrađninu žitelja Madeire. Rođen 1985. u Santo Antoniju, siromašnom predgrađu Funšala – Ronaldo je bio najmlađi od četvoro dece lokalnog baštovana. Otac mu je dao ime po američkom predsedniku Ronaldu Reganu. Razumljivo, u bio je popularan već u srednjoj školi, ali je iz iste izbačen jer je učitelja gađao stolicom. Ostalo je istorija.
Na ostrvu se od 1872. pravi lokalno pivo „Coral“ a vino sa Madeire važi za jedno od najboljih na svetu pa domaćini rado pominju istorijsku činjenicu da je zdravica za nezavisnost SAD 4. Jula 1776. godine – održana uz vino sa ovog ostrva čiji je Tomas Džeferson, jedan od „otaca nacije“ bio veliki fan. Uz lokalno pivo i vino savršeno idu ostrvska jela, uglavnom od morske ribe, od kojih se mnoga služe u kombinaciji sa bananama koje ovde rastu bukvalno svuda. Posle ukusnog ručka mali Kristijano bi pojeo „Bolo de Mel“, ukusni kolač od sirupa šećerne trske koji se prema lokalnim običajima nikada ne seče nožem nego se kida rukama.
Par kilometara od Funšala nalazi se ribarsko selo Kamara de Lobos poznato po tome što ga je 1950. posetio i na svom platnu ovekovečio britanski premijer Vinston Čerčil koji je ovde provodio vreme slikajući. Tokom svog boravka na Madeiri Čerčil je odsedao u čuvenom „Reid’s Palace“ hotelu u kojem je prve dane na ostrvu proveo i zbačeni car Karlo I sa početka priče.
Vratimo se ponovo sudbini poslednjeg austrijskog cara. Nakon što su im se tri meseca kasnije u februaru 1922. pridružila i deca – Karlo i Zita preselili su se u jednu palatu na brdu iznad Funšala. Narušenog zdravlja 34-godišnji Karlo je prilikom šetnje gradom navukao prehladu koja je prešla u upalu pluća i par nedelja kasnije 1. aprila 1922. godine je umro okružen sa svoje sedmoro dece i Zitom u 8. mesecu trudnoće. Supruga ga je nadživela 67 godina – umrla je 1989. u Švajcarskoj u svojoj 96. a Beč još uvek pamti njenu sahranu kao jedan od najznačajnijih događaja na kraju 20. Veka.
Do crkve Naša Bogorodica do Monte u kojoj se i dalje nalaze posmrtni ostaci Karla I – danas se stiže modernom uspinjačom. Povratna karta od 12 eura obezbeđuje vam sjajan pogled na Funšal i okean. Ispred crkve je spomenik poslednjem vladajućem Habzburgu a u njoj u debelim rešetkama odvojenoj prostoriji nalazi se sarkofag i kraj njega cveće i poruke koje ostavljaju austrijski, mađarski ali i češki „K und K“ nostalgičari. Tako je čudnim spletom okolnosti od događaja u Majerlingu (samoubistvo prestolonaslednika Rudolfa) preko atentata na prestolonaslednika Ferdinanda u Sarajevu – poslednji austrijski car završio u grobu sa pogledom na Atlanski okean na koji njegova monarhija nikad nije izlazila.
Tu, na pločnicima strme ulice ispred crkve – odigrava se jedna od najvećih turistički atrakcija Funšala. Ovdašnji „gondolijeri“, umesto gondola voze „Carro de Cesto“, prevozno sredstvo sa početka 19. veka kojim su se meštani po uglačanim pločnicima spuštali sa vrha brda Monte do obale okeana. Danas se u ovim sankama od pletenog pruća niz uglačane pločnike spuštaju raspomamljeni turisti.
(Tekst je objavljen u listu “Dnevnik” u novembru 2015.)
Rođen 27.7.1968. u Baču (Vojvodina, Srbija). Srednju školu završio u Bačkoj Palanci, Pravni fakultet studirao u Novom Sadu. Od 1990. radi kao novinar – u početku kao novosadski dopisnik beogradskih “Večernjih novosti”; zagrebačke “Arene”, sarajevskih “Naših dana”. Sarađuje i u magazinima “Vreme” i “Stav”.
1992. sa grupom studenata obnavlja izlaženje studentskog mesečnika “Index”. Posle dva broja sledi smena celokupne redakcije i pokretanje magazina “Nezavisi Index” koji će kasnije 1993. promeniti ime u “Svet” iz kojeg je nastala izdavačka kuća Color Press Grupa.
Danas na čelu Color Press Grupe najvećeg izdavača magazina u regionu sa kompanijama u svih 6 republika – 110 magazina, 25 internet portala i preko 80 konferencija i festivala godišnje.
U porfoliju kompanije pored domaćih (poput magazina “Lepota i zdravlje”, “Svet”, “Pošalji recept”, “Lekovito bilje” itd) nalaze se i brojni licencni brendovi: “The Economist”, “Hello!”, “Gloria”, “Story”, “Star”, “Lisa Moj stan”, “Hausbau”, “Brava Casa”, “Bravo”, “Alan Ford”, “Grazia”, “La Cucina Italiana”, “Auto Bild” i brojni drugi.
