“Manchester, England, England – across the Atlantic See…” pevao je Klod Bukovski u filmu “Kosa” pre ravno 40 godina dok je strojevim korakom ulazio u avion koji ga vodi u Vijetnamski rat. Četiri decenije kasnije nas Maja, dvojica Miloša, Branko i ja, predstavnici različitih srpskih medija, u organizaciji “Eurobanke” stižemo u Mančester, prvi industrijski grad na svetu i dom “Mancherster United”-a jednog od najboljih i zvanično najskupljeg fudbalskog kluba na svetu.
Dok ručamo u “Red Cafe”-u, zvaničnom restoranu unutar stadiona Old Trafford – naš domaćin Rob nam priča kako je u Mančesteru, u kojem su objavljeni rezultati “Bregzita”, većina ljudi glasala za ostanak u EU. Danas, bezmalo tri godine kasnije – njihov broj je, veruje on, mnogo veći jer u britanskom slučaju pokazala se izvrnuta verzija narodne poslovice: “Dala baba dinar da izađe iz kola, daće dva da ostane u njemu!”. Sve više se govori o mogućnosti novog referenduma i poništavanju onoga što je izglasano u junu 2016.
Pijemo omiljeno irsko “Guinness” pivo i slušamo o istoriji kluba koji postoji od 1878. a pod imenom“Manchester United” od 1903. Stadion na kojem se nalazimo otvoren je 1910. ali je od prvobitne građevine ostao samo jedan mali deo, tačnije stari “tunel” kojim su fudbaleri iz svlačionica odlazili na teren. Naime, Old Trafford nisu poštedele Hitlerove bombe koje su 1940. padale po Mančesteru i brojnim drugim britanskim industrijskim centrima. 1949. je otvoren novi stadion i on je neprekidno dograđivan i prilagođavan novim standardima da bi danas sa svojih 74.994 mesta bio jedna od najmodernijih sportskih arena na svetu. Od 2005. godine – klub je u većinskom vlasništvu porodice Glejzer, Amerikanaca jevrejskog porekla. Prema procenama magazina “Forbes” iz 2017. –“Manchester United” je najvedniji klub na svetu – “težak” 3.69 milijardi dolara, ispred “Barcelone”, “Real Madrida” i “Bayerna”. Zanimljivo je da peto mesto na listi zauzima drugi klub iz istog grada –“Manchester City”.
Iako od 2013. Aleks Ferguson nije više prvi čovek kluba, njegovo ime svuda na stadionu i u celom gradu pominje se sa poštovanjem na granici obožavanja.
Nakon obilaska stadiona – tribina, loža, svlačionica i sale za konferencije za štampu – stižemo u muzej u kojem su zabeleženi najvažniji detalji iz burne istorije kluba.
Mene je posebno zanimao deo posvećen avionskoj tragediji u Minhenu iz 1958. Šta se dogodilo?
Po povratu sa utakmice sa Crvenom zvezdom u Beogradu – avion sa igračima, novinarima i rukovodstvom tima sleteo je u Minhen 6. februara 1958. Prilikom trećeg pokušaja poletanja u uslovima snežnog nevremena i bljuzgavice na pisti – avion je zakačio zaštitnu ogradu i srušio se – poginulo je 23 od 44 putnika i članova posade. Golman “Manchester Uniteda” Hari Greg posebno se istakao u spasavanju preživelih iz olupine aviona.
Poginulo je osam Unitedovih fudbalera, dva trenera i sekretar, osam novinara, dva prijatelja kluba i dva člana posade. Tragedija je odjeknula u svetu jer je Manchester United predvođen Bobijem Čarltonom, koji je preživeo, bio u samom vrhu evropskog fudbala. ‘Basbijeve bebe’ kako su ih zvali po njihovu menadžeru Metu Basbiju – imale su priliku da postanu treći premierligaški tim sa tri uzastopna naslova engleskog prvaka. Nakon nesreće usledio je najteži period u istoriji kluba, čak se razmišljalo o njegovom gašenju.
Deset godina posle, druga generacija ‘Basbijevih beba’ osvojila je evropsku titulu sa Džordžom Bestom i Denisom Louom ali i dvojicom preživelih – Čarltonom i Bilom Foulkesom. U finalu jeManchester United pobedio Benficu 4:1.
Večerali smo u “džentrifikovanoj” četvrti oko Bridžvoter kanala u kojoj su nekadašnje fabričke hale i magacini pretvoreni u klubove, restorane i galerije. Cene za trećinu niže od onih u Londonu, slična razlika kao između Čikaga i Njujorka.
Sutradan, tokom šetnje po centru grada na trgu iza Gradske kuće prolazimo pored spomenika Princu Albertu koji je podigla njegova voljena Kraljica Viktorija, vladarka Velike Britanije u čije vreme je ona bila “imperija u kojoj sunce nikad ne zalazi”. Ironija istorije učinila je da se upravo u toj Gradskoj kući obelodane rezultati Bregzita koji je, čini se, učinio da u Ujedinjenom kraljevstvu mnogima sunce “smrkne”. Ispred Gradske kuće nalazi se nekoliko spomen-pločo povećenih građanima Mančestera poginulim u brojnim ratovima tokom 20. veka od oni koji su se borili u Velikom ratu, preko učesnika Korejskog rata do poginulih u nuklearnim eksperimentima na Božićnim ostrvima u Tihom okeanu 1957.
Tu je i Chetham’s Library, najstarija javna biblioteka u Velikoj Britaniji, koja je poznata i kao mesto na kojem su se 1845. prvi put sreli Karl Marks i Fridrih Engels. Sto pored prozora za kojim su se sreli, nakon čega je nastao “Komunistički manifest” – do danas je neka vrsta svetilišta koje posećuju “komunistički hodočasnici” iz celog sveta željni ostvarivanja dugovne konekcije sa osnivačima svoje ideologije.
Nekom drugom bogu mole se par metara dalje, u protestantskoj Katedrali okruženoj je procvetalim stablima trešnje. Katedrala je kao i stadion, bila teško oštećena u nemačkom bombardovanju u decembru 1940. u kojem je u gradu ukupno poginulo 684 ljudi. Episkop Mančestera trenutno je Rodžers Gavender, poreklom iz Afrike.
Vreme je za odlazak u hram koji, po svemu sudeći ovih dana ima najviše “vernika”. Na ulazu na stadion “Old Trafford” nalazi veliki natpis “All Red, All Equal” (“Svi crveni, svi jednaki”). Naziv je to kampanje kojom klub slavi individualnost i poručuje da su mu svi najvijači jednaki – bez obzira na boju kože, seksualnu orijetaciju i druge razlike. Mančester je ovu kampanju pokrenuo u sezoni 2016/2017. i tako ozvaničio svoje decenijama dugo opredelenje protiv rasizma i svake vrste diskriminacije. Bilo bi zanimljivo videti klubove u našem regionu ali i celoj Istočnoj Evropi da se na ovaj način odnose prema različitostima i poručuju svojim fanovima da im je svaki od njih bitan bez obzira na to odakle dolazi i kom bogu se moli.
Ručamo u jednom od restorana u loži namenjenoj pokroviteljima i partnerima kluba. Pored naših domaćina iz “Eurobanke”, u istoj loži su i predstavnici čuvene čileanske vinarije “Casilliero del Diablo” koja je sponzor kluba i čija vina pijemo. Utakmica sa West Ham-om završena je pobedom domaćina – 2:1, tokom poluvremena smo se vratili u restoran na po još jednu čašu vina a nakon meča – na desert i kafu. Roditelji sa decom, stari, mladi, žene i muškarci i u ložama i na tribinama, tako retka slika na našim stadionima.
Malobrojniji gostujući najvijači bili su bučniji, ali sve je prošlo u savršenom redu, bez ijednog incidenta a publika je prilikom napuštanja stadiona mogla da kupi suvenire – u zvaničnoj prodavnici ili od “prodavaca na crno” kojima očigledno klub dopušta da šalove domaćeg i gostujućeg tima prodaju u krugu stadiona.
Utisak nakon dva dana na stadionu je da “Manchester United” nije slučajno najskuplji klub na svetu: profesionalizam, posvećenost i etika – na svakom koraku.
Pobedu “naših” proslavili smo u pabu “Britons Protection” na par metara od našeg hotela. U istorijskoj zgradi iz 1806. nekada se vršilo regrutovanje vojnika pa otud naziv paba. Na jednom od zidova nalazi se mural posvećen “Peterlu masakru” (“Peterloo Massacre”) – događaju iz istorije Mančestera kada su pre bezmalo 200 godina – 19. avgusta 1819. – naoružani vojnici na konjima upali u masu demonstranata koji su protestovali protiv gušenja parlamentarnih sloboda. Tom prilikom poginulo je 18 ljudi a čak 700 ih je povređeno u panici koja je nastala nakon upada konjice. Događaj koji se zbio na Trgu Sv. Petra u Mančesteru je po mestu Napoleonovog finalnog poraza (Vaterlu) dobio ime “Peterlu”.
Poslednji dan u gradu proveli smo u obilasku dva značajna muzeja. “Muzej nauke i industrije” otvoren je u zgradi Železničke stanice Mančester, zvanično prve putničke železničke stanice na svetu, otvorene 1830. godine. Stanica je zatvorena 1975. da bi je tri godine kasnije gradske vlasti otkupili od Britanskih želenica po simboličnoj ceni od jedne funte. Od 2007. tu se jednom godišnje održava Međunarodni festival nauke.
Muzej posebno posvećeno obeležava prve dane industrije na planeti Zemlji jer je upravo ovde, u Mančesteru, sve počelo. Industrijska revolucija koja je krenula krajem 18. veka pretvorila je Mančester u prvi industrijski grad na planeti. Milioni tona pamuka koje su u to vreme brale ruke robova širom sveta stizale su u Mančester i pamučno platno, lakše i jednostavnije za pranje, sušenje i održavanje od do tada najrasprostranjenije vune – postalo je standard kada je o tekstilu reč.
U direktnoj vezi sa onim što je donela Indusrijska revolucija je i tema kojom se bavi People’s History Museum. Tu možete da vidite početke borbe za radnička i sindikalna prava u Velikoj Britaniji ali i na celoj planeti. Viševekovna britanska istorija parlamentarizma i borbe za radnička prava u zemlji koja se danas suočava sa jednom od svojih najteži kriza, uči nas da i kada vam se čini da je došao“darkest hour” uvek ima nade ukoliko ljudi veruju u uzvišene ideale slobode i jednakosti.
Objavljeno u “Dnevniku”, 21. aprila 2019.
Rođen 27.7.1968. u Baču (Vojvodina, Srbija). Srednju školu završio u Bačkoj Palanci, Pravni fakultet studirao u Novom Sadu. Od 1990. radi kao novinar – u početku kao novosadski dopisnik beogradskih “Večernjih novosti”; zagrebačke “Arene”, sarajevskih “Naših dana”. Sarađuje i u magazinima “Vreme” i “Stav”.
1992. sa grupom studenata obnavlja izlaženje studentskog mesečnika “Index”. Posle dva broja sledi smena celokupne redakcije i pokretanje magazina “Nezavisi Index” koji će kasnije 1993. promeniti ime u “Svet” iz kojeg je nastala izdavačka kuća Color Press Grupa.
Danas na čelu Color Press Grupe najvećeg izdavača magazina u regionu sa kompanijama u svih 6 republika – 110 magazina, 25 internet portala i preko 80 konferencija i festivala godišnje.
U porfoliju kompanije pored domaćih (poput magazina “Lepota i zdravlje”, “Svet”, “Pošalji recept”, “Lekovito bilje” itd) nalaze se i brojni licencni brendovi: “The Economist”, “Hello!”, “Gloria”, “Story”, “Star”, “Lisa Moj stan”, “Hausbau”, “Brava Casa”, “Bravo”, “Alan Ford”, “Grazia”, “La Cucina Italiana”, “Auto Bild” i brojni drugi.
