Na ulazu u Bačko Gradište iz pravca Čuruga sa desne strane puta – još jedna zatvorena ciglana. Vlasnik ciglane koji u istom dvorištu ima i poljoprivredni posed nije bio baš raspoložen za razgovor, najblaže rečeno, pa smo ubrzano nastavili ka Bačkom Gradištu.
Selo danas ostavlja prilično sumornu sliku – puno je praznih kuća, mnogi objekti u centru su zatvoreni i išarani grafitima. A nekad je ovo bilo veliko i bogato mesto o čemu svedoče razglednice iz ne tako davne prošlosti kada je pre 40 godina centar mesta izgledao kao bašta nekog francuskog dvorca.
A istorija sela počinje u 14. veku kada je Kralj Žigmund Luksemburški poklonio zemlju na kojoj je danas Bačko Gradište 1387. porodici Gorjanski. U tursko doba pripadalo je segedinskoj nahiji. Po oslobođenju od Turaka Bačko Gradište je postalo šanac u Potiskoj granici. Godine 1720. bilo je još potpuno srpsko mesto i imalo je 39 popisanih prijavljenih domova. Posle razvojačenja Potiske granice počelo je naseljavanje Mađara koji do početka 20. veka postaju većinsko stanovništvo sela. Nakon stradanja u Revoluicji 1848/49. počinje ubrzani razvoj mesta koji je trajao uz manje uspone i padove sve do pre 20 godina.
Tada je u procesu tranzicije zatvoren veliki broj industrijskih pogona, mlađi stanovnici odlaze – Srbi u Novi Sad i druge veće gradove a Mađari sa EU-pasošima širom Evrope. Ostaju staračka domaćinstva i veliki broj Roma od kojih su mnogi, nakon readmisije iz Zapadne Evrope pre 13 godina (prema ugovoru potpisanom između Srbije i EU koji je stupio na snagu 1. januar 2008) – dobili prazne kuće baš u Bačkom Gradištu.
Bio je ponedeljak oko 13.00 časova kada smo stigli u centar Baškog Gradišta. Centar je bio gotovo potpuno prazan, na ulici smo sreli nekoliko romske dečice i jednu devojčicu koja mi na pitanje – Odakle si? – kao iz topa odgovara: “Iz Kine!”. Kasnije mi kaže da su njeni roditelji tu više od deset godina, otac radi u jednoj firmi u Bačkom Petrovcu. Centrom dominira spomenik palima u NOB-u i žrtvama fašističkog terora. Odmah iza njega je gigantski grafit posvećen navijaču “Partizana” – Ivanu Peroviću koji je 2011. prerano okončao život u 20. godini života. Tu je i napuštena diskoteka romantičnog imena “Escobar” kao i neispravni arteski bunar.
Zgrada Mesne zajednice u Bačkom Gradištu pomalo je oronula secesijska lepotica iz 1907. sa srpskom i mađarskom zastavom koje su istaknute na balkonu. U objektu se nalaze i kancelarije policije, matičara, udruženja lovaca. Na fasadi su table sa imenima poginulih meštana u ratovima 1941-1945. i 1990-1999.
Prema popisu iz 2011. u selu živi 5.110 stanovnika, podjednak je broj Srba i Mađara. Podaci popisa 2022. još nisu objavljeni ali ako se ima na umu da je cela opština Bečej kojoj Bačko Gradište pripada – između dva popisa izgubila 6.269 stanovnika ili čak 17%, nije teško pretpostaviti da u ovom momentu u selu “na spavanju” nema više od 4.000 stanovnika ali i da se broj Roma približio broju Srba i Mađara.
Kako čujemo od meštana, u Osnovnoj školi “Svetozar Marković” nastava se odvija na srpskom i mađarskom jeziku. U razredima na srpskom jeziku kao i u velikom broju drugih osnovnih škola u Vojvodini – većinu učenika čine romska deca. Od stranih jezika u školi se uče nemački i engleski.
Ispred jedne od najvećih i najlepše održavanih privatnih kuća u Bačkom Gradištu, odmah do seoske biblioteke, na klupi sedi baka Mira. Kaže da je njen deda sagradio kuću početkom 20. veka a porodica je došla ovde u 18. veku. Jedinica je, nikada se nije udavala, kaže da je invalid od rođenja, babica joj je 1945. na kraju rata, dok je porađala njenu majku – povredila kuk pa ceo život hramlje. Pita me: “Jel znaš šta sada radim?”. Sležem ramenima, a baka Mira veli: “Hranim pčelu! Dok sam sedela na klupi doletela je jedna pčela koju je toplo vreme u novembru izmamilo napolje. Otišla sam u kuću, donela malo meda i dala joj da se nahrani!”
Baka Mira je svedok istorije ovog sela proteklih bezmalo osam decenija, kaže da se seća lepših dana kada je u Bačkom Gradištu radilo čak pet osnovnih škola i sve je vrvelo od dece i života.
Za sedam dana na ovom mestu nastavak priče o Bačkom Gradištu – o rimokatoličkoj i pravoslavnoj crkvi, zatvorenoj Železničkoj stanici, misterioznom brdu Čontalom i jednom starom džuboksu u kafiću “Kornjača”.
Sinagoga srušena 1955.
U Bačkom Gradištu je nekada postojao i jevrejski hram – sinagoga. Nalazila se pored sadašnje ambulante u selu. O tome kada su tačno Jevreji počeli da naseljavaju ovaj deo ne zna se mnogo, ali se zna toliko da im je naseljavanje bilo ”olakšano” ukazima Marije Terezije i njenog naslednika Josifa II, sredinom 18. veka. U ono vreme, ovi krajevi su bili dosta prometni, zbog trgovine, a Jevrejima je bilo omogućeno da se bave zanatstvom, poljoprivredom, trgovinom i da se školuju. Na samom početku 19. veka imali su i svog rabina Vebera, u Bečeju.
Godine 1813. ih je bilo 15, a 1826. taj se broj popeo na 108, da bi 1880. u mestu živeo 181 Jevrejin.
Nova sinagoga je podignuta u Velikom sokaku, pored jevrejske osnovne škole, uvučena sa uličnog fronta i ograđena ogradom od kovanog gvožđa i punom gvozdenom kapijom i kapijom za vernike.
U dvorištu se nalazila kuća u kojoj je stanovao kantor, a učitelj je imao stan u školskoj zgradi. Zgrada škole je visokoparterna kuća izgrađena u stilu iednostavne varijante ranog istoricizma. U školi je 1908. učio 31 učenik, a poslednji učitelj, Mavro Fan, preselio se u Novi Sad 1926.
Za vreme nereda prilikom raspada Austrougarske monarhije, 1918. Jevreji su bili maltretirani i pljačkani, tako da su se u velikom broju preselili u obližnje gradove. Tada se njihov broj u Bačkom Gradištu smanjio, pa je Savez jevrejskih opština Kraljevine Jugoslavije 13.1.1937. ukinuo Jevrejsku opštinu u Bačkom Gradištu (Sl. list Saveza jevrejskih opština Jugoslaviie, br. 3/13.19375. Za vreme gradnje sinagoge 1890. kantor je bio Jakob Hercog, a poslednji, Šandor Pilišer, ubijen je u Holokaustu. Zgrada sinagoge je prodata i konačno porušena 1955. nakon što su se malobrojni Jevreji koji su preživeli Holokaust – iselili u Izrael.
Rođen 27.7.1968. u Baču (Vojvodina, Srbija). Srednju školu završio u Bačkoj Palanci, Pravni fakultet studirao u Novom Sadu. Od 1990. radi kao novinar – u početku kao novosadski dopisnik beogradskih “Večernjih novosti”; zagrebačke “Arene”, sarajevskih “Naših dana”. Sarađuje i u magazinima “Vreme” i “Stav”.
1992. sa grupom studenata obnavlja izlaženje studentskog mesečnika “Index”. Posle dva broja sledi smena celokupne redakcije i pokretanje magazina “Nezavisi Index” koji će kasnije 1993. promeniti ime u “Svet” iz kojeg je nastala izdavačka kuća Color Press Grupa.
Danas na čelu Color Press Grupe najvećeg izdavača magazina u regionu sa kompanijama u svih 6 republika – 110 magazina, 25 internet portala i preko 80 konferencija i festivala godišnje.
U porfoliju kompanije pored domaćih (poput magazina “Lepota i zdravlje”, “Svet”, “Pošalji recept”, “Lekovito bilje” itd) nalaze se i brojni licencni brendovi: “The Economist”, “Hello!”, “Gloria”, “Story”, “Star”, “Lisa Moj stan”, “Hausbau”, “Brava Casa”, “Bravo”, “Alan Ford”, “Grazia”, “La Cucina Italiana”, “Auto Bild” i brojni drugi.
