Više od života: Izložba “Bluetooth Lady. Hedy Lamarr”, Jevrejski muzej u Beču
“E, vidiš, ova glumica je počela ovako – gola u reci! A sad je najpoznatija zvezda Holivuda, čuvena Hedi Lamar. Najbogatija zvezda u svetu filmske umetnosti! Ima dve kuće sa bazenima, ima pet automobila ručne izrade a sa dolarima i sa zlatom ne zna šta će! Ali, nije se lažno stidela!”, čuveni Đenkin monolog iz filma “Maratonci trče počasni krug” učinio je da jedva da ima neko na prostoru nekadašnje Jugoslavije a da nije čuo za Hedi Lamar. Malo ko je zaista i gledao njene filmove jer je poslednji snimila 1958.
Judenplatz, mali četvrtasti trg u centru Beča krije drugu zgradu Jevrejskog muzeja u kojoj do 10. maja traje izložba “Lady Bluetooth: Hedy Lamarr”. Rođena kao Hedvig Eva Maria Kisler u Beču na početku Velikog rata 9. novembra 1914, Hedi je bila jedinica u porodici bogatog jevrejskog bankara poreklom iz Lavova u današnjoj Ukrajini i pijaniskinje, Jevrejke iz Budimpešte.
“EKSTAZA” I “SISSY”
Kao i mnogi bogati Jevreji u Beču tog vremena, asimilovani u austrijski kulturni model roditelji su odgajali Hedi. U intervjuu koji posetioci izložbe mogu da preslušaju, njen sin Entoni Loder govori o sećanjima na svoju baku koja je uoči Anšlusa emigrirala u SAD i austrijskim jelima koja mu je pravila ali i kako nikada nije bilo reči o njihovom jevrejskom poreklu.
Pripadnica bečke visoke klase, Hedi je zime provodila na skijanjima, leta na jezerima. Kao devojčica, bila je fascinirala svetom pozorišta i filma, sa 12 godina pobedila je na takmičenju lepote. U 16. godini dobila je svoju prvu ulogu – u austrijsko-nemačkoj komediji “Novac na ulici”.
Slavni producent i reditelj Maks Rajnhard angažovao je u jednoj pozorišnoj predstavi i oduševio se njenom “erotskom inteligencijom” kako bi to rekao Krleža i poveo je sa sobom u Berlin.
U 18. godini dobila je svoju prvu ulogu – u češkom erotskom filmu “Ekstaza” (1933). Film je u isto vreme postao i slavan i ozloglašen, širom Evrope slavljen, ali i zabrenjen u konzervativnoj SAD i sada već nacističkoj Nemačkoj!
U vreme dok je igrala austrijsku caricu Elizabetu (supruga cara Franje Josfia) u predstavi “Sissy” – Hedi je upoznala 15 godina starijeg Fridriha Mandla, u to vreme najvećeg proizvođača oružija u Austriji i trećem po bogatstvu u zemlji.
Iako su njeni roditelji bili protiv braka zbog Mandlovih veza sa Benitom Musolinijem i Adolfom Hitlerom, tvrdoglava Hedi je ipak rekla “Da!”. Kako je kasnije rekla u svojoj biografiji “‘Ekstaza’ i ja”, Hedi je vrlo brzo shvatila da živi u “zlatnom kavezu” u njihovom zamku Švarcenau na granici sa Češkom pošto je Mandl na svoju mladu suprugu gledao više kao na trofej.
“Odmah sam shvatila da neću moći da budem i glumica i suruga. On je bio apsolutni monarh u braku a ja – lutka, stvar, dragocenost koju je treblo čuvati i držati pod ključem!”, pisala je kasnije o svom braku Hedi Lamar.
BEG U PARIZ
Jedne noći 1937. stavila je na sebe sav nakit koji je imala – i pobegla u Pariz. Tu je upoznala jednog od najvećih filmadžija Holivuda – čuvenog Lujsa B. Majera, vlasnika MGM-a.
Ponudio joj je ugovor od 125 dolara nedeljno ali ga je ona odbila i sama kupila kartu na kruzeru “Normandija”, istom onom kojim se Majer vraćao u Njujork. Kada je tokom plovidbe video kakav utisak Hedi ostavlja na muškarce na brodu – Majer je digao ponudu na u to vreme spektakularnih 500 dolara nedeljno – i holivudska zvezda je bila rođena. Nadenuo joj je prezime Lamar, kao omaž čuvenoj heroini nemog filma Barbari Lamar koja je umrla deset godina ranije u svojoj 29 godini.
Majer je promovisao Hedi kao “najlepšu ženu na svetu”, verovao je da je ona sledeća Greta Garbo ili Marlena Ditrih i već sledeće godine dobila je glavnu ulogu u filmu “Alžir”. “Ljudi su uzdisali u bioskopu svaki put kada bi se ona pojavila na ekranu. Njena lepota je bukvalno oduzimala dah!”, ispričao je novinama svoje iskustvo jedan od gledalaca.
Nakon ove faze njene karijere, prelazite u drugu prostoriju u muzeju gde počinje priča o njenim narednim brakovima (bilo ih je ukupno šest), usponima i padovima ali i karijeri izumiteljke. Dok je sa svojim prvim mužem, fabrikantom oružija odlazila na sastanke i konferencije, Hedi se sretala sa brojnim naučnicima iz ove oblasti i zainteresovala se za teme tehnoloških inovacija. Tokom Drugog svetskog rata Hedi je izlazila sa sjajnim Hauardom Hjuzom i nagovorila da ga dizajni svojih aviona učini više aerodrinamičnim, pokazujući mu fotografije najbržih riba i ptica iz prirode. Zajedno sa pianistom Džordžom Antajlom, registrovala je kao patent – neku ranu verziju današnjih “bluetooth talasa”.
POSLEDNJI FILM I POSLEDNJI RAZVOD
Nakon svog poslednjeg filma “The Female Animal” (1958.) Hedi je potpisala još jedan ugovor, međutim, snimanje horora “Zamisli mamu mrtvu” 1966. napustila je usled nervnog rastrojstva pa je njenu ulgou dobila Ža Ža Gabor.
Godinu dana ranije – Hedi se razvela po šesti i poslednji put zakoračivši u 35 godina dug period samoće. U jednom od dva intervjua sa kraja šezdesetih koji možete pogledati na izložbi Hedi govori kako je shvatila da Amerika nije za nju, da su ovde ljudi hladi i proračunati i kako želi da se vrati u Austriju gde pripada. To se ipak nije desilo. Poslednje decenije života sa spoljnim svetom pa i sa svojom decom je komunicirala isključivo putem telefona, nije mogla da podnese činjenicu da više nije “najlepša žena sveta”. Taj period obeležila su i dva bizarna incidenta kada je bila hapšena zbog krađe u prodavnicama, poslednji put na Floridi kada je uhvaćena sa ukradenim laksativima i kapima za oči u vrednosti od 21.48 dolara.
Umrla je potpuno sama na Floridi 2000. godine u svojoj 85. Njen sin Entoni Loder je pepeo Hedi Lamar u Bečkoj šumi, kako je to glumica izričito u oporuci navela.
Kolekcija antisemitskih suvenira Martina Šlafa
Kontroverzni austrijski biznismen Martin Šlaf (66), čuven po trgovini sa DDR-om pre 1989. i radom za Štazi, nama poznat po biznis-kombinacijama sa Bogoljubom Karićem oko Mobtela, napravio je veliku kolekciju antisemitskih suvenira iz centralne i istočne Evrope, među kojima su najbizarniji štapovi sa drškama u obliku “jevrejskog nosa” i pepeljare u obliku ‘jevrejske glave”.
Deo te kolekcije Šlaf je donirao Jevrejskom muzeju a u video-intervjuu koje se može pogledati pored eksponata – ispričao je kako je kod jednog antikavara u Jerusalimu slučajno video rezglednicu iz Karlsbada sa početka 20. veka sa karikaturom na kojoj su prikazana četvorica Jevreja u “zavereničkoj pozi”. Antikvar mu je ispričao kako je na slične stvari nailazio po starinarnicama širom centralne i istočne Evrope. Posebno je bizarno što su štapove sa drškom u obliku “jevrejskog nosa” koristila bečka gospoda u doba najvećeg procvata grada početkom 20. veka.
(Tekst je objavljen u “Dnevniku” 29.03.2020.)
Rođen 27.7.1968. u Baču (Vojvodina, Srbija). Srednju školu završio u Bačkoj Palanci, Pravni fakultet studirao u Novom Sadu. Od 1990. radi kao novinar – u početku kao novosadski dopisnik beogradskih “Večernjih novosti”; zagrebačke “Arene”, sarajevskih “Naših dana”. Sarađuje i u magazinima “Vreme” i “Stav”.
1992. sa grupom studenata obnavlja izlaženje studentskog mesečnika “Index”. Posle dva broja sledi smena celokupne redakcije i pokretanje magazina “Nezavisi Index” koji će kasnije 1993. promeniti ime u “Svet” iz kojeg je nastala izdavačka kuća Color Press Grupa.
Danas na čelu Color Press Grupe najvećeg izdavača magazina u regionu sa kompanijama u svih 6 republika – 110 magazina, 25 internet portala i preko 80 konferencija i festivala godišnje.
U porfoliju kompanije pored domaćih (poput magazina “Lepota i zdravlje”, “Svet”, “Pošalji recept”, “Lekovito bilje” itd) nalaze se i brojni licencni brendovi: “The Economist”, “Hello!”, “Gloria”, “Story”, “Star”, “Lisa Moj stan”, “Hausbau”, “Brava Casa”, “Bravo”, “Alan Ford”, “Grazia”, “La Cucina Italiana”, “Auto Bild” i brojni drugi.
