BICIKLOM KROZ VOJVODINU: Knićanin, Perlez, Lukino selo i Belo Blato
Napuštamo Titel preko gvozdenog mosta na Tisi, levo je put, desno pruga, dole pogled na čamce koji kao u čuvenoj pesmi klize po zeleno-modroj površini reke. Na drugoj obali je Banat i prolaskom ispod nadvožnjaka ulazimo u Knićanin.
Mesto su naselile Švabe, 335 porodica iz okoline Velikog Bečkereka došlo je ovde do 1866. godine. Dobilo je ime po austrijskom prestolonasledniku Rudolfu, Rudolfsgnad. “Nomen est omen”, ili “Ime je sudbina” rekli bi stari Latini pošto su žitelji mesta doživeli tragičnu sudbinu kao i princ Rudolf koji se ubio u dvorcu Majerling.
Ovo je mesto verovatno najvećeg zločina u Titovoj Jugoslaviji. Tu su naime od 1945. do 1948. partizani držali Sabirni logor Knićanin u kojem su je bilo internirano oko 20.000 Nemaca iz ovog i okolnih nemačkih sela, uglavnom staraca, žena i dece, civila koji su, računajući da nisu ništa krivi, sačekali dolazak partizana i Crvene armije. Preko 13.000 njih je ubijeno ili umoreno glađu, zimom i bolestima. Svedoci kažu da je u jednoj kući bilo nagurano i po 50 civila koji su tu živeli u neljudskim uslovima. Pre ulaza u vegetacijom obraslo katoličko groblje u Knićaninu – nalazi se deponija smeća.
Tu je mala crkvica i spomenik postradalima nad masovnom grobnicom koji su pre 15 godina podigli rođaci i potomci logoraša. Boris Mašić iz Muzeja podunavskih Nemaca u Apatinu pričao mi je kako su današnji meštani Knićanina u odnosu na one u Gakovu i Bačkom Jarku, gde su takođe bili logori za nemačke civile – bili mnogo kooperativniji kada je reč o obeležavanju stradanja ranijih stanovnika sela. Da li je razlog tome činjenica što su ovde kolonizovani ljudi iz južne Srbije a u Gakovo i Bački Jarak žitelji delova Bosne gde su nemačke trupe napravile velike zulume – ostaje da se nagađa.
Dolmom uz Tisu izlazimo iz sela i nastavljamo ka Perlezu. Ovaj put je iz nekog razloga bio fatalan za mnoge vozače jer usput nailazimo na nekoliko obeležja u spomen poginulima u saobraćajnim nesrećama. Pored jednog sa slikom jedva punoletnog momka koji je ovde izgubio život – parkirala je bicikl njegova majka u crnini. Sedi, puši i gleda u daljinu.
Na ulazu u Perlez dvojezična tabla, nešto kasnije sa leve strane nailazimo na krst na kojem na srpskom i nemačkom piše “Na slavu Božiju – podigli Johan i Franc Martin 1924.”
Stižemo u centar sela – sa desne strane je lepo uređeni park u kojem su katolička i pravoslavna crkva jedna do druge. Sa suprotne strane ulice je drugi park u kojem dominira spomenik partizanima poginulima od 1941. do 1945. na kojem su uklesani stihovi iz “Svetlih grobova” Jovana Jovanovića Zmaja: “Gde ja stadoh – ti ćeš poći! Što ne mogoh – ti ćeš moći”.
Pravoslavna crkva Uspenja Bogorodice u Perlezu, završena je 1811. a raskošni ikonostas oslikao je 1885. Uroš Predić! “Pomaže Bog!”, pozdravljamo sveštenika koji sa ukućanima sedi na terasi Parohijskog doma iz crkve. Otvara nam crkvu da vidimo gragoceni ikonostas i kada je video da smo došli biciklima – priča kako mu sin, koji studira Bogosloviju u Foči planira da u čast Svetog Nikolaja Velimirovića vozi bicikl od Foče da Dahaua u Nemačkoj gde je vladika tokom 1944. proveo tri meseca u zatočeništvu.
Nastavljamo dalje ka magistralnom putu Beograd – Zrenjanin koji preporučujem za izbegavanje ako ste na dva točka jer nas je za dvadesetak minuta obišlo skoro sto šlepera. Po njihovoj frekvenciji rekao bi čovek da u ovom delu Vojvodine cveta intenzivna privredna aktivnost što zvanična statistika baš i ne potvrđuje.
Sa magistralnog puta skrećemo levo ka Carskoj bari i prolazimo pored restorana “Trofej” u kojem se 2011. dogodio bizarni incident kada je medved Miša koji se nalazio u improvizovanom privatnom Zoo-vrtu pored restorana – rastrgao ženu koja ga je hranila.
Medved, koji je bio u kavezu, napao je Veroniku Starčev (59) koja je ušla da ga hrani i zgrabio je čeljustima za glavu. Svi, i osoblje restorana i prisutni gosti, pokušali su da ga oteraju i spasu ženu. Bacali su na njega kamenje, drva, neko je bacio ašov, ali on nije puštao žrtvu sve dok nije prestala da daje znake života. Policajac koji je došao kasnije jednim hicem iz pištolja usmrtio je Mišu.
Inače, medved Miša dospeo je u Banat pod čudnim okolnostima. Ostao je siroče u februaru 1995. godine, kada je njegova majka u zapadnoj Bosni nagazila na minu. Dva mečeta koja su pronašli vojnici Republike Srpske razdvojena su, a Miša je dospeo do Banata, gde ga je preuzeo na čuvanje tadašnji vlasnik restorana „Trofej“ Ljubiša Ostojin. Hranjen dečjom hranom, na cuclu, medvedić je napredovao i uveseljavao goste restorana. Međutim, toga dana je nešto “povuklo obarač” u njegovoj glavi” pa je događaj iz 2011. bio je tragičan i za nesrećnu ženu i za medveda Mišu.
Ručak u restoranu hotela “Sibilia” na obodu Carske bare takođe preporučujem za izbegavanje kao i magistralni put koji sam pomenuo, ne pamtim da sam masniju ribu imao u tanjiru u svom životu.
Nešto pre “Sibile” je skretanje za Lukino selo – živopisno mesto od nekih 500 stanovnika naseljeno uglavnom Mađarima. Da ništa drugo iz Lukinog sela nije otišlo u svet – bila bi dovoljna jedna informacija: ovde je rođen Janika Balaž. Na ulazu u rodno mesto slavnog tamburaša nailazimo na scenu kakva se sve ređe viđa po vojvođanskim selima – krdo krava vraća se sa ispaše svojim kućama, sredinom puta. Pametne životinje znaju tačno koja je čija kuća, izdvajaju se iz krda i ulaze u dvorišta svojih gazda. Kada sam bio dete, bila mi je omiljena zabava da predveče, pre crtanog filma, sednem pred kuću u Baču i posmatram krave kako se vraćaju sa ispaše.
Selo je dobilo ime po osnivaču Lazaru Lukaču, trgovcu iz Erdelja koji je 1781. godine od austrijskog blagajnika kupio 30.000 hektara banatskog zemljišta na kome se danas nalaze naselja Ečka, Jankov Most i Klek.
Na raskrsnici ulica Petefi Šandora i Maršala Tita table sa nazivima ove dve ulice – na čak četiri jezika: Srpskom, mađarskom, rumunskom i hrvatskom. Od 2005. u okviru seoskog kribaja Male Gospe, ovde se održava i manifestacija Dani paradajza na kojoj se predstavljaju i ocenjuju različiti specijaliteti od ovog povrća po čijem su uzgoju meštani nadaleko poznati.
Poslednja stanica na našem današnjem putu je Belo Blato, selo u srcu Carske bare koje zaista izgleda kao iz bajke – onako kako bi cela Vojvodina trebalo da izgleda, kako je primetio neko. Tabla na ulasku u selo pozdravlja nas na četiri jezika.
Predsednika MZ Miroslava Markuša upoznao sam na promociji knjige “Izgubljeni u ravnici” pre dve i po godine u Baroknoj sali Gradske kuće u Zrenjaninu i ostavio je utisak čoveka koji zaista brine o svom selu. Od 1.200 stanovnika, Slovaci čine 39%, Mađari 33%, Bugari 8%, Srbi 7%… Odmah u oči upadaju savršeno održavni drvoredi koji stvaraju “zelene svodove” u nekoliko glavnih ulica, svako drvo je okrečeno do pola. Jedna do druge su Slovačka evangelička crkva i Katolička crkva u koju idu Mađari i Bugari koji su ovde katolici. U Katoličkoj crkvi zatičem ženu koja dekoriše prostor: “Sutra je svadba! Udaje se sestrična Markuša, predsednika sela!”, kaže. U dvorištu Etno-kuće zatičemo tri dečaka, pitam ih – koliko ima dece u školi. “132!”, kao iz puške odgovara najmlađi od njih. Dosta žitelja je zbog EU-pasoša koje imaju (mađarski, slovački i bugarski) otišlo na rad u inostranstvo, najviše njih u Beč – ali se često vraćaju i čine selo živim! Dok pijemo rakiju u dvorištu njegove kuće, Markuš nam priča kako su kamiondžije tražile da se poseku krošnje drveća u selu, jer, navodno, smetaju njihovim šleperima koji odvoze proizvode od trske iz obližnje fabrike. Meštani su, naravno odbili da to učine.
Dogovorili smo se da ponovo posetimo ovo magično selo i da tu organizujemo promociju drugog izdanja knjige “Izgubljeni u ravnici” i usput probamo Markušev riblji kotlić za koji garantuje da će biti najbolji koji smo ikad jeli, svakako bolji od onog danas.
(Objavljeno u “Dnevniku”, 04.10.2020.)
Rođen 27.7.1968. u Baču (Vojvodina, Srbija). Srednju školu završio u Bačkoj Palanci, Pravni fakultet studirao u Novom Sadu. Od 1990. radi kao novinar – u početku kao novosadski dopisnik beogradskih “Večernjih novosti”; zagrebačke “Arene”, sarajevskih “Naših dana”. Sarađuje i u magazinima “Vreme” i “Stav”.
1992. sa grupom studenata obnavlja izlaženje studentskog mesečnika “Index”. Posle dva broja sledi smena celokupne redakcije i pokretanje magazina “Nezavisi Index” koji će kasnije 1993. promeniti ime u “Svet” iz kojeg je nastala izdavačka kuća Color Press Grupa.
Danas na čelu Color Press Grupe najvećeg izdavača magazina u regionu sa kompanijama u svih 6 republika – 110 magazina, 25 internet portala i preko 80 konferencija i festivala godišnje.
U porfoliju kompanije pored domaćih (poput magazina “Lepota i zdravlje”, “Svet”, “Pošalji recept”, “Lekovito bilje” itd) nalaze se i brojni licencni brendovi: “The Economist”, “Hello!”, “Gloria”, “Story”, “Star”, “Lisa Moj stan”, “Hausbau”, “Brava Casa”, “Bravo”, “Alan Ford”, “Grazia”, “La Cucina Italiana”, “Auto Bild” i brojni drugi.
