Stihovi Oliverove „Cesarice“ dopiru sa terase hotela „Neptun“ sa druge strane luke na Velikom Brionu. Moja soba u hotelu „Karmen“ – nema klima uređaj ali ima jedan od najboljih pogleda na Mediteranu. Hotel je 1913. sagradio Paul Kupelvajzer austougarski industrijalac koji je 1893. kupio ceo arhipelag sa planom da na njemu razvija turizam.
Kupelvajzer, čiji grob sam pronašao vozeći se bicikom po unutrašnjosti ostrva – pristupio je realizaciji svog plana veoma ozbiljno. U vrlo kratkom roku obavljeno je prvo krčenje i čišćenje guste makije, sadnja raznog drveća i prvi građevinski radovi. Prvi energetski objekt je bila vetrenjača (crpila vodu, pokretala motore za rashladne uređaje, služila za drobljenje kamena itd.), a zatim je postavljen agregat. Prvi gosti, doduše u skromnim smeštajnim uslovima, bili su na Brionima već 1896. godine. Nije zaboravljena ni poljoprivreda, a 1896. god. već počinju arheološki i konzervatorski radovi. Da bi suzbio malariju, Kupelvajzer se obraća se čuvenom bakteriologu Robertu Kohu i ovaj prvo šalje svoje saradnike, a zatim i sam dolazi na Brione. Prema njihovim uputstvima zatrpane su sve bare i lokve, legla komarca – prenosnika malarije, a bolesnici su lečeni kininom. Već nakon jedne godine nije bilo novoobolelih.
OD DŽOJSA DO ŠTRAUSA
Posle tog uspeha počinje gradnja većih hotelskih objekata i do 1913. godine izgrađena su četiri hotela, s ukupno 320 soba, i desetak vila. 1908. dovedena je i voda s kopna. Gradnju hotela pratili su i ostali sadržaji: pristanište, pošta s telefonskom centralom, pedesetak kilometara puteva i staza, kupalište sa 180 kabina, zatvoreni bazen s toplom morskom vodom, kasino, ergela i niz različitih sportskih terena, među kojima nešto kasnije i najveće igralište za golf u Evropi (18 rupa i 5850 m staza). Vino i ulje se proizvodilo iz sopstvenih vinograda, odnosno maslinika, a mleko i odličan sir takođe su bili s brionskih pašnjaka. Ostrva su bila reklamirana i kao klimatsko lečilište, a od 1910. god. imali su i svoj nedeljnik “Brioni-Inselzeitung”. Iz njega saznajemo da se odjednom na Brionima znalo okupiti 11 nadvojvoda i nadvojvotkinja (31. jula 1910), 16 prinčeva i princeza (31. marta 1911), 18 industrijalaca (27. aprila 1911)«. Iz navedenih datuma razaznajemo da je sezona trajala gotovo cele godine, a struktura gostiju pokazuje da je boravak na Brionima značio potvrdu društvenog statusa i prestiža.
U “Kući za čamce”, secesijskoj lepotici koja je sačuvana u luci, nekada je radio lokalni lekar a danas se nalazi mali muzej u kojem saznajemo da su u to vreme među gostima Briona bili i: rumunski kralj Mihajlo, slikar Gustav Klimt, pronalazač Guljelmo Markoni, nadvojvoda Franc Ferdinand, književnici Džems Džojs i Tomas Man, kompozitor Rihard Štraus…
Prvi svetski rat prekida ovu uzlaznu liniju, a poslije rata Brioni su, zajedno s Istrom, pripojeni Italiji, ali su i dalje u vlasništvu porodice Kupelvajzer. U Italiji je turistička konkurencija bila jača, pa Brioni sve teže posluju a krah berze 1929. doveo je do bankrotstva Karla Kupelvajzera (Paulovog sina) i samoubistva naredne godine. 1936. god., nakon zvaničnog stečaja, arhipelag prelazi u nadležnost Ministarstva finansija Italije. Malo zatim Italija se odlučuje na znatnija ulaganja (uvodi se i svakodnevna direktna hidroavionska veza do Briona). Ali ubiranje plodova ulaganja prekida nova svjetska katastrofa. Umesto bogate aristoktije hotelskim hodnicima uskoro promiču samo mornarički oficiri. Uoči samoga kraja rata Brioni su nekoliko puta bombardovani od strane saveznika, a najveće razaranje doživeli su 25. aprila 1945, kada su srušena dva hotela, deo obale i mnoge kuće.
OD ELIZABET TEJLOR DO HAJLE SELASIJA
Nedugo posle rata, 1947. prvi put na Brione stupa noga Josipa Broza Tita i to će odrediti novu istoriju arhipelaga, još spektakularniju od one iz secesijske epohe. 1949. godine Brioni su određeni za Titovu rezidenciju na moru. Ratne ruševine su uklonjene, a postepeno je obnovljena i proširena infrastruktura (komunikacije, vodovod), renovirane su hotelske zgrade i obogaćen parkovski inventar. Izgrađena su dva reprezentativna objekta na zapadnoj obali Velikog Briona: »Bijela vila« – službena Titova rezidencija (1953.) i »Brionka« – rezidencija za strane državnike (1957.).
Trideset godina Brioni su bili ambijent u kojem je Tito provodio deo svoga radnog i slobodnog vremena. On je ovde kao domaćin i državnik primio 53 šefa država i partija, još više premijera, ministara ili delegacija stranih država. Od Kraljice Elizabete II preko Gadafija, Hruščova i Gorbačova do etijopskog cara Hajle Selasija. Od Elizabet Tejlor i Ričarda Bartona preko Sofije Loren do Đine Lolobriđide. Cela planeta je tokom tih trideset godina, posebno poslednju deceniju pred Titovu smrt – dolazila “na noge” prvom čoveku Jugoslavije. Ovoj epohi posvećena je i izložba “Tito na Brijunima” nakon koje jedino što može čovek da zaključi je kako sve države nastale raspadom Jugoslavije u narednih hiljadu godina neće uspeti da ostvare ni delić međunarodnog ugleda i prestiža koji je Tito priskrbio SFRJ tih godina. Ispred muzeja parkiran je i 5.6 metara dug Titov “Eldorado Cadilac” iz 1953.
Povod za moj dolazak na Brione drugu godinu zaredom bio je sada već čuveni festival “Ulysses” koji već 18 godina organizuju umetnički i bračni par Lenka Udovički i Rade Šerbedžija pod organizatorskom palicom maestralnog, gotovo četidecenijskog upravnika zagrebačkog “Kerempuha” – Duška Ljuštine. Malo ljudi znam da liče na Duška. Njegove organizatorske sposobnosti pomešane sa izvanrednom socijalnom inteligencijom – uslovile su da ova mala “Lička komuna” na Brionima postane jedan od najuspešnijih i najdugovečnijih regionalnih pozorišnih festivala pokrenutih u tranzicionom periodu.
DVE “LA BELLE EPOQUE”
Brioni su nacionalni park i svi objekti na njemu su u vlasništvu države što ima brojne negativne ali i nekoliko izvanrednih pozitivnih efekata. Na ostrvu nema automobila, sve je nekako kao zamrznuto u vremenu, kao da ste u nekoj 1983. godini, na terasi za vreme doručka hotelski pijanista svira klasične melodije, nema lokala sa glasnom muzikom, nema “pijanih Engleza” i “bahatih Rusa” kao drugde širom Jadrana, samo neki fin svet, među njima i nekolicina Beograđana. Biljane Srbljanović mi kaže da na ostrvo dolazi već godinama jer joj izolovani Brioni pružaju savršen mir za pisanje. U mojoj sobi interneta ima na terasi, a povremeno možeš i da ga “ukradeš” sa neke od jahti koje su ukotvljene par metara dalje.
Na terasu “Ulysses”-a dolazim bukvalno kidnapovan od strane Ljuštine mlađeg, Todorića mlađeg i Ivana Burazina koji moju želju da se naspavam nakon sjajne predstave “Bakhe” Zagrebačkog kazališta mladih, nisu smatrali vrednom bilo kakve polemike. Kako je ovo bilo poslednje igranje ove predstave na tvrđavi Minor na ostrvu Mali Brion – bio je to povod za malo slavlje. Glumci kao glumci – alkohol je tekao u potocima, Duško je doveo dvoje harmonikaša sa kopna i počelo je naručivanje pesama “od Đerdapa pa do Jadrana”. Mladi Ivan Todorić, sin nekada najmoćnijeg Hrvata, sa dvojom suprugom Milicom svake godine je gost na “Ulysses”-a. Iako više nisu sponzori festivala, Duško Ljuština je u onom malom procentu ljudi koji u takvim situacijama ne briše ljude iz mobilnog telefona što se u slučaju nekadašnjeg vlasnika “Agrokora” i svim sličnim situacijama u našem regionu – dešava gotovo po pravilu. Ljuštinu ćete videti kako lično kontroliše ulaznice na pristanu u Fažani odakle publika kreće na Mali Brion a sat vremena kasnije – kako sedi u društvu slavne Vanese Redgrejv, porodične prijateljice Lenke i Radeta i redovne gošće Briona.
Na terasi je i Igor Pavličić, nekadašnji gradonačelnik Novog Sada, a naručivanje pesama je predvodila maestralna hrvatska glumica Ksenija Marinković, publici u Srbiji poznata po ulogama u filmovima “Ustav Republike Hrvatske” i “Neka ostane među nama”. Rade je tu, uglavnom naslonjen na šank, ponekad zapeva – sledeće nedelje i on će glumiti jer je nekoliko dana na repertoaru njegov čuveni “Kralj Lir” koji se ovde igra od prve godine festivala. Prošle godine bio sam fasciniran kako Rade u 72 godini niz strme stepenice Minora na leđima nosi svoju kćerku glumicu Luciju Šerbedžiju. Otac mu je doživeo 104. Lički geni, neuništvi, žena mi je Ličanka pa znam.
Na toj magičnoj terasi “Ulysses”-a godinama unazad celo leto sede ljudi iz glumačkog, medijskog i privrednog establišmenta Hrvatske i celog regiona. Sve je na toj terasi nepretenciozno, pomalo derutno ali sa šarmom koji donosi neobina mešavina austrougarskog i socijalističkog šmeka, kao direktna posledica činjenice da su Kupelvajzerovih 20 i Titovih 30 godina na Brionima – dve “la belle epoque” arhipelaga. Sve pre, posle i između, nije imalo taj sjaj. Ako uzmete bicikl i uputite se u vožnju ostrvom videćete da je na njemu mnogo više istorije nego što se to čini na prvi pogled – od otisaka stopala dinosaurusa u kamenu na severnoj obali Velikog Briona, preko ostataka magične Rimske vile do Kohovog puta…
Na Brionima nema hotela od 5 zvezdica i luksuznih rizorta, akvaparkova i noćnih klubova – ali ugođaj na terasi hotela “Karmen” (2*) sa pogledom na luku, na kojoj pišem ovaj tekst – ulazi u kategoriju “neprocenjivo”.
Objavljeno u “Dnevniku” 12. avgusta 2018.
Rođen 27.7.1968. u Baču (Vojvodina, Srbija). Srednju školu završio u Bačkoj Palanci, Pravni fakultet studirao u Novom Sadu. Od 1990. radi kao novinar – u početku kao novosadski dopisnik beogradskih “Večernjih novosti”; zagrebačke “Arene”, sarajevskih “Naših dana”. Sarađuje i u magazinima “Vreme” i “Stav”.
1992. sa grupom studenata obnavlja izlaženje studentskog mesečnika “Index”. Posle dva broja sledi smena celokupne redakcije i pokretanje magazina “Nezavisi Index” koji će kasnije 1993. promeniti ime u “Svet” iz kojeg je nastala izdavačka kuća Color Press Grupa.
Danas na čelu Color Press Grupe najvećeg izdavača magazina u regionu sa kompanijama u svih 6 republika – 110 magazina, 25 internet portala i preko 80 konferencija i festivala godišnje.
U porfoliju kompanije pored domaćih (poput magazina “Lepota i zdravlje”, “Svet”, “Pošalji recept”, “Lekovito bilje” itd) nalaze se i brojni licencni brendovi: “The Economist”, “Hello!”, “Gloria”, “Story”, “Star”, “Lisa Moj stan”, “Hausbau”, “Brava Casa”, “Bravo”, “Alan Ford”, “Grazia”, “La Cucina Italiana”, “Auto Bild” i brojni drugi.
